Fundacja rodzinna jako instrument inwestowania na rynku kapitałowym

Od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej zainteresowanie tą formą prawną nieustannie i dynamicznie rośnie. Do dnia 30 kwietnia 2025 roku Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim zarejestrował już 2529 fundacji rodzinnych. Rosnąca liczba rejestracji wyraźnie wskazuje, że co raz więcej polskich przedsiębiorców postrzega fundację rodzinną jako skuteczny instrument ochrony majątku oraz narzędzie  sukcesji międzypokoleniowej.

Warto jednak zauważyć, że potencjał fundacji rodzinnej w roli wehikułu inwestycyjnego, umożliwiającego optymalizację podatkową zysków w długim horyzoncie czasowym, wciąż bywa niedoceniany lub pomijany.

Fundacja rodzinna

Choć ustawa o fundacji rodzinnej obowiązuje już od ponad dwa lat, to instytucja fundacji rodzinnej, wciąż nie jest powszechnie znana, zwłaszcza poza kręgiem doradców prawnych czy podatkowych.

Fundacja rodzinna to osoba prawna powoływana w celu gromadzenia, zarządzania a także ochrony majątku rodzinnego (majątku fundatora). Jako narzędzie sukcesyjne dedykowana jest głownie przedsiębiorcom prowadzącym średnie i duże firmy rodzinne, którzy chcą zabezpieczyć zgromadzony przez siebie majątek oraz przeprowadzić jego sukcesję w sposób ustrukturyzowany i przemyślany.

Dzięki swojej elastycznej konstrukcji fundacja rodzinna umożliwia ochronę majątku w sposób przewidywalny i zgodny z wolą jej założyciela (fundatora). Pozwala też uniknąć rozdrobnienia własności oraz ogranicza ryzyko rozpadu rodzinnego biznesu, budowanego przez lat.

Należy jednocześnie pamiętać, że fundacja rodzinna może pełnić rolę wehikułu inwestycyjnego, dokonując nabywania i zbywania instrumentów rynku kapitałowego.

Działalność fundacji w zakresie obrotu instrumentami finansowymi

Przepisy ustawy wprost dopuszczają możliwość prowadzenia przez fundację rodzinną obrotu papierami wartościowymi, instrumentami pochodnymi oraz prawami o podobnym charakterze (przepis art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy o fundacji rodzinnej). Zakres ten obejmuje szeroki wachlarz instrumentów finansowych, w tym w szczególności:

• akcje – fundacja rodzinna może kupować i sprzedawać akcje zarówno polskich jak i zagranicznych spółek notowanych na giełdzie,
• obligacje i inne papiery dłużne – fundacja rodzinna może inwestować zarówno w obligacje korporacyjne jak i skarbowe. (w tym zakresie powstały wątpliwości podniesione przez Ministerstwa Finansów, czy fundacja może nabywać skarbowe obligacje detaliczne),
• jednostki ETF oraz jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych – fundacja rodzinna może swobodnie lokować swoje środki w jednostki zagranicznych oraz polskich ETF-ów jak i jednostki uczestnictwa w klasycznych funduszach inwestycyjnych,
• prawa poboru
• prawa do akcji
• warranty subskrypcyjne
• kwity depozytowe
• obligacje
• listy zastawne
• certyfikaty inwestycyjne
• opcje
• kontrakty terminowe
• swapy
• umowy forward na stopę procentową i inne instrumenty pochodne

 Efektywność podatkowa

Fundacja rodzinna może tym samym aktywnie zarządzać własnym portfelem inwestycyjnym, a o jej atrakcyjności w tym zakresie w dużej mierze decydują korzystne regulacje podatkowe.

Najkorzystniejszą zaletą jest brak obowiązku zapłaty tzw. podatku Belki od osiągniętych zysków kapitałowych (19%). Choć fundacja rodzinna jest osobą prawną, to na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 25 i ust. 7 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz. U. z 2025 r. poz. 278 z późn. zm.) (dalej: “CIT”) korzysta ze zwolniona z podatku CIT w zakresie działalności gospodarczej prowadzonej zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy o fundacjach rodzinnych, a więc w ramach źródeł dozwolonych przez ustawodawcę .

W praktyce oznacza to, że sam obrót instrumentami finansowymi przez fundację rodzinną jest neutralny podatkowo – w momencie realizacji zysków z danej inwestycji (sprzedaży określonych papierów), fundacja nie ma obowiązku uiszczenia z tego tytułu podatku dochodowego. Tego rodzaju uprzywilejowanie podatkowe fundacji rodzinnych umożliwia jej efektywną akumulację majątku oraz zwiększenie stopy zwrotu z inwestycji do momentu, gdy zainwestowany kapitał pozostaje w obrębie samej fundacji (jest reinwestowany).

Obowiązek podatkowy pojawia się dopiero w momencie wypłaty zysków z inwestycji na rzecz poszczególnych beneficjentów, realizowanej w formie świadczeń przewidzianych w statucie fundacji. W takiej sytuacji podatek dochodowy wynosi 15% wartości całego świadczenia wypłacanego beneficjentowi (art. 24q ust. 1 pkt 1 CIT).

Opodatkowanie beneficjenta

Świadczenia otrzymywane przez beneficjentów od fundacji rodzinnej są zwolnione z obowiązku uiszczenia podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT), jeśli beneficjentem otrzymującym świadczenie jest fundator bądź osoba należąca do tzw. grupy zerowej względem fundatora (małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha) – przepis art. 21 ust. 1 pkt 157 lit. b ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej: “PIT”).

W przypadku dalszych krewnych fundatora, czyli beneficjentów spoza grupy zerowej świadczenie wypłacane przez fundację rodzinną podlega dodatkowemu opodatkowaniu. Mianowicie w przypadku wypłaty do beneficjentów z grupy I oraz z grupy II wypłacane świadczenia są opodatkowane stawką 10% PIT, przy czym podstawę opodatkowania ustala się z uwzględnieniem proporcji wartości mienia wniesionego do fundacji rodzinnej przez każdego z fundatorów lub przez fundację rodzinną według stanu na dzień uzyskania przychodu. Z kolei w przypadku pozostałych beneficjentów (spoza ww. grup lub proporcji) świadczenia podlegają opodatkowaniu 15% PIT od wartości otrzymanego świadczenia. Dla pełnej jasności należy dodać, że w obu przypadkach wypłata świadczeń jest jednocześnie opodatkowana 15% CIT na poziomie samej fundacji rodzinnej.

Wobec powyższego fundacja rodzinna może swobodnie inwestować w instrumenty finansowe dostępne na rynku kapitałowym. Realizacja zysku z takich inwestycji (np. poprze sprzedaż papierów wartościowych) nie powoduje powstania obowiązku zapłaty podatku CIT, co niewątpliwe pozwala na  efektywną akumulację kapitału i  zwiększenie rentowności inwestycji –  o ile środki pozostaną w obrębie fundacji rodzinnej i są reinwestowane.

Obowiązek podatkowy pojawia się dopiero w momencie wypłaty świadczeń na rzecz beneficjentów zgodnie ze  statutem fundacji. Wówczas fundacja jest  zobowiązana do zapłaty 15% CIT od wartości całego świadczenia, niezależnie od tego, czy obejmuje ono:

• kapitał pierwotnie wniesiony do fundacji przez fundatora (lub fundatorów), czy
• zysk wypracowany w ramach działalności inwestycyjnej fundacji.

 Szczegółowe zasady opodatkowania fundacji rodzinnej omówiliśmy w ostatnim artykule:

Fundacja rodzinna – dozwolony zakres działalności i zasady jej opodatkowania

Inwestowania przez fundację rodzinną, a inwestowanie za pośrednictwem zwykłego indywidualnego rachunku maklerskiego

Aby ocenić atrakcyjność fundacji rodzinnej w kontekście inwestowania warto porównać ją z inwestowaniem za pomocą zwykłego rachunku maklerskiego:

Czy przewidziany przez ustawodawcę charakter obciążeń podatkowych fundacji rodzinnej zawsze prowadzi do optymalizacji podatkowej względem zainwestowanego kapitału?

Choć fundacja rodzinna stanowi bardzo interesujące narzędzie inwestycyjne, nie w każdym przypadku będzie rozwiązaniem najbardziej efektywnym podatkowo. Mimo zwolnienia z opodatkowania bieżących dochodów z inwestycji – takich jak zyski kapitałowe czy dywidendy – obowiązek zapłaty 15% CIT od całej wartości wypłacanego świadczenia na rzecz beneficjenta sprawia, że w krótkim horyzoncie czasowym bardziej opłacalne może okazać się inwestowanie za pośrednictwem zwykłego rachunku maklerskiego.

Sytuacja ulega jednak zmianie w przypadku wydłużenia horyzontu inwestycji. Efekt procentu składanego oraz mechanizm odroczenia opodatkowania w ramach fundacji rodzinnej mogą rekompensować konieczność zapłaty 15% CIT od całej wartości świadczenia na rzecz beneficjenta. Poniżej przedstawiliśmy wyniki symulacji inwestycji w hipotetyczne jednostki uczestnictwa ETF (zakładamy akumulujący charakter funduszu – brak konieczności zapłaty podatku od dywidendy) przy następujących założenia:

Wariant I (krótszy horyzont inwestycyjny):

• zainwestowany kapitał – 100.000,00 zł;
• roczna stopa zwrotu – 8%;
• okres inwestycji – 5 lat

Wariant II (dłuższy horyzont inwestycyjny):

• zainwestowany kapitał – 100.000,00 zł;
• roczna stopa zwrotu – 8%;
• okres inwestycji – 40 lat

Wyniki takiej symulacji prezentują się następująco:

Wariant I:

Wariant II:

Analiza przedstawionej symulacji wyraźnie pokazuje, że przy krótkim okresie inwestycyjnym korzystniejsze podatkowo jest zwykłe konto maklerskie. Przy długim okresie inwestycyjnym fundacja rodzinna staje się bardziej efektywna pod względem podatkowym.

Z tego względu fundacja rodzinna może być szczególnie efektywnym narzędziem do długoterminowego, wielopokoleniowego inwestowania, pozwalającym odroczyć i ograniczyć obciążenia podatkowe. Dodatkowo należy pamiętać, że w fundacji rodzinnej nie dochodzi do bieżącego opodatkowania zysków ani dywidend, co sprzyja efektowi procentu składanego przez cały okres inwestycji.

Warto podkreślić, że  przewaga fundacji w długim okresie byłaby jeszcze wyraźniejsza w przypadku instrumentów dywidendowych, takich jak  akcje spółek regularnie wypłacających dywidendy, gdyż zyski z dywidend mogą być w całości reinwestowane bez bieżącego opodatkowania.

Ryzyko podatkowe

Należy jednak pamiętać, że fundacja rodzinna jest osobą prawną utworzoną między innymi w celu spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Uprzywilejowanie podatkowe wykonywanych przez fundację rodzinną świadczeń ma miejsce jeżeli są one spełnianie w ramach realizacji celów fundacji ustanowionych w statucie. Dodatkowo spełniane świadczenia muszą wchodzić w zakres katalogu świadczeń ustanowionych w statucie.

Wypłata dokonywana przez fundację rodzinną na rzecz jednego z beneficjentów bez odpowiedniego uzasadnienia prawnego i faktycznego tworzy ryzyko podniesienia przez urząd skarbowy zarzutu naruszenia klauzuli ogólnej przeciwko unikaniu opodatkowania (GAAR), które należy mieć na względzie przy takim transferze środków.

Podsumowanie

Od wejścia w życie ustawy o fundacji rodzinnej w 2023 r. instytucja ta zyskuje coraz większą popularność – nie tylko jako narzędzie sukcesji międzypokoleniowej, ale również jako efektywny wehikuł inwestycyjny. Fundacja rodzinna może swobodnie inwestować na rynku kapitałowym – w akcje, ETF-y, obligacje, instrumenty pochodne –  a dzięki zwolnieniu z bieżącego CIT uzyskuje przewagę podatkową nad klasycznym indywidualnym rachunkiem maklerskim.

Choć w krótkim horyzoncie inwestycyjnym wyższe opodatkowanie wypłat świadczeń (15% CIT od całości wartości świadczenia) może czynić ją mniej korzystną niż inwestowanie indywidualne (19% PIT od samego zysku), to w długim terminie fundacja umożliwia efektywniejsze gromadzenie kapitału.

 Należy jednak pamiętać o odpowiednim stosowaniu instytucji fundacji rodzinnej jako narzędzia sukcesji, w tym skonstruowania statutu i uzasadnienia wypłat, by zminimalizować ryzyko zarzutu naruszenia klauzuli ogólnej przeciwko unikaniu opodatkowania (GAAR).

Jeśli rozważasz założenie fundacji rodzinnej lub jej rejestrację, skontaktuj się z nami. Zapewnimy kompleksowe wsparcie, pomagając przejść przez cały proces zgodnie z przepisami i z zachowaniem pełnego bezpieczeństwa prawnego. Razem znajdziemy najlepsze rozwiązanie dostosowane do Twojej sytuacji.

Tristan Grądzki – aplikant radcowski

Orest Ochocki – partner/radca prawny