Przedsiębiorcy już dziś muszą liczyć się z ograniczeniami w dostawach mediów

PRRZEDSIĘBIORCY JUŻ DZIŚ MUSZĄ LICZYĆ SIĘ Z OGRANICZENIAMI W DOSTAWACH MEDIÓW

Spodziewane ograniczenia w sektorze ciepłowniczo-energetycznym

Ceny surowców energetycznych osiągnęły ponadprzeciętny poziom w 2022 roku, początkowo z uwagi na proces znoszenia restrykcji spowodowanych pandemią COVID-19, gdy gospodarka globalna nabrała tempa, a następnie w wyniku agresji Federacji Rosyjskiej na Ukrainę. Jednym z kluczowych dla gospodarki skutków spadku dostępności surowców, a w szczególności gazu i węgla, okazał się spadek podaży energii na rynku i związany z nim wzrost cen samej energii.

Biorąc pod uwagę aktualną sytuację gospodarczą i geopolityczną, realna wydaje się obawa wprowadzenia w okresie jesiennym i zimowym reglamentacji w sektorze ciepłowniczo-energetycznym, co oznacza ograniczenia w dostarczaniu i poborze energii elektrycznej, ciepła, jak również gazu ziemnego.

Komisja Europejska dnia 14 września 2022 r. złożyła wniosek o przyjęcie Rozporządzenia w sprawie interwencji w sytuacji nadzwyczajnej w celu rozwiązania problemu wysokich cen energii (Procedura 2022/0289/NLE). Jak czytamy w uzasadnieniu do wskazanego powyżej projektu Rozporządzenia: „(…) wysokie ceny energii powodują trudności dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw w UE i pobudzają inflację, a niezbędne środki wsparcia zwiększają wydatki publiczne. W związku z tym należy zmniejszyć zapotrzebowanie na energię elektryczną w całej UE, aby ograniczyć zapotrzebowanie na energię elektryczną opalaną gazem, a także dokonać redystrybucji części dochodów uzyskanych przez przedsiębiorstwa w różnych sektorach energetycznych w wyniku tych wyjątkowych okoliczności (…).”.

Kluczowym z pomysłów stawianych w propozycji Komisji, który może przełożyć się na sytuację w polskim sektorze ciepłowniczo-energetycznym, jest zobowiązanie państw członkowskich do pięcioprocentowej redukcji zużycia energii w godzinach szczytu. W każdym miesiącu redukcja osiągnięta w czasie określonych godzin cen szczytowych musi wynosić średnio co najmniej 5 % na godzinę.

Mając powyższe na względzie, nawet jeśli finalnie nie zetkniemy się z tzw. blackoutem na skalę krajową, czyli całkowitą przerwą w dostawie energii elektrycznej, przedsiębiorcy już dziś muszą posiadać wiedzę na temat obowiązujących w kraju metod wprowadzania ograniczeń w sektorze ciepłowniczo-energetycznym, choćby pod kątem wyeliminowania ewentualnego ryzyka wszczęcia postępowania administracyjnego za niedostosowanie się do restrykcji, które może zakończyć się nałożeniem bardzo surowej kary.

Przepisy krajowe już działają

Przepis art. 11. i następne ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 roku Prawo energetyczne (Dz.U.2022.1385 t.j. z dnia 2022.07.01) już obecnie przewidują możliwość ograniczania dostaw prądu i ciepła w sytuacji m.in. zagrożenia bezpieczeństwa energetycznego Rzeczypospolitej Polskiej polegającego na długookresowym braku równowagi na rynku paliwowo energetycznym, czy też zagrożenia bezpieczeństwa dostaw energii.

Ograniczenia w dostarczaniu i poborze energii elektrycznej lub ciepła polegać mogą zarówno na ograniczeniu maksymalnego poboru mocy elektrycznej oraz dobowego poboru energii elektrycznej, jak i na zmniejszeniu lub przerwaniu dostaw ciepła.

Szczegółowe zasady i tryb wprowadzania ww. ograniczeń określone zostały w wydanym  na podstawie ww. Ustawy Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 8 listopada 2021 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu wprowadzania ograniczeń w sprzedaży paliw stałych oraz w dostarczaniu i poborze energii elektrycznej lub ciepła (Dz.U.2021.2209 z dnia 2021.12.01).

Kto może spodziewać się ograniczeń w zakresie dostaw energii elektrycznej?

Zgodnie z ww. Rozporządzeniem, ograniczenia w dostarczaniu i poborze energii elektrycznej mogą być wprowadzone wyłącznie w stosunku do obiektów, dla których określona w umowach łączna wielkość mocy umownej wynosi co najmniej 300 kW. Tym samym lista potencjalnych adresatów tych ograniczeń jest bardzo długa i obejmuje zarówno stosunkowo nieduże zakłady produkcyjne, centra logistyczno-magazynowe, jak i średniej wielkości biura. Rozporządzenie zawiera także szeroki katalog obiektów zwolnionych z tych ograniczeń, jak np. szpitale, oczyszczalnie ścieków, czy obiekty stanowiące infrastrukturę krytyczną, ujętą w wykazie prowadzonym przez Dyrektora Rządowego Centrum Bezpieczeństwa.

Dwa kroki do wprowadzenia ograniczeń dostaw energii

Pierwszym krokiem służącym do wprowadzenia ograniczeń poboru mocy jest opracowanie przez Operatora planu wprowadzania ograniczeń, w ramach tzw. stopni zasilania. Stopnie te określa się w liczbach od 11 do 20. W przypadku stopnia 11 przedsiębiorca może pobierać moc w obiekcie w wielkościach i na zasadach określonych w umowach z danym operatorem. Wówczas ograniczenie jest w zasadzie dla przedsiębiorcy neutralne. Natomiast 20 stopień zasilania określa, że odbiorca może pobierać w obiekcie łączną moc do wysokości mocy minimalnej poboru, określonej dla tego obiektu w planie.

Przesłanie odbiorcy dotyczącego go planu wprowadzania ograniczeń przez Operatora następuje na adres mailowy wskazany w jego umowie – w terminie do dnia 15 kwietnia danego roku. Wielkości mocy opracowuje się na okres od dnia 1 czerwca danego roku do dnia 31 maja roku następnego. Przedsiębiorcy powinni zatem w pierwszej kolejności upewnić się, czy otrzymali wiadomość z planem około tej daty.

Drugim krokiem służącym do wprowadzenia ograniczenia jest wydanie przez Operatora szczególnego komunikatu o obowiązującym stopniu zasilania.

Komunikaty o stopniach zasilania wprowadzanych w najbliższych 12 godzinach i przewidywanych na następne 12 godzin są ogłaszane przez Program 1 Polskiego Radia o godzinie 7.55 i o godzinie 19.55 oraz zamieszczane na stronach internetowych operatorów. Odbiorcy są obowiązani stosować się do stopni zasilania określonych w tych komunikatach w czasie określonym w tych komunikatach. W wyjątkowych sytuacjach, zmiana stopnia zasilania możliwa jest nawet pomimo braku stosownego komunikatu, a wówczas pierwszeństwo powinny mieć powiadomienia ogłaszane na www.

Niezależnie od powyższego, operatorzy indywidualnie powiadamiają odbiorców o wprowadzeniu ograniczeń, przesyłając wiadomość tekstową na adres poczty elektronicznej lub na numer telefonu wskazany przez odbiorcę w umowach.

Metody ograniczenia dostaw ciepła

Nieco inaczej uregulowana została procedura ograniczania dostaw ciepła, co wynika z faktu, że ograniczenie tego rodzaju są łatwiejsze do egzekwowania dla dostawcy tego medium. Ograniczenia w dostarczaniu ciepła polegają po prostu na wstrzymaniu dostarczania ciepła odbiorcom końcowym lub na obniżeniu parametrów jakościowych lub ilościowych nośnika ciepła, czemu odbiorca nie może specjalnie przeciwdziałać.

Rozporządzenie stanowi, że aby nie doprowadzić do nieodwracalnych zmian w infrastrukturze technicznej, która służy do wytwarzania, przesyłania lub dystrybucji ciepła, w zakresie dostarczania ciepła na potrzeby ogrzewania i przygotowania ciepłej wody dopuszcza się obniżenie jakości ciepłej wody użytkowej. Natomiast w zakresie ogrzewania umożliwia się utrzymanie temperatury w: budynkach lub lokalach mieszkalnych – nie mniejszej niż +10°C, a w innych pomieszczeniach – nie mniejszej niż +5°C. Zastrzeżono również, że wprowadzenie powyższych ograniczeń powinno objąć w ostatniej kolejności: odbiorców końcowych pobierających ciepło wyłącznie w celu korzystania z niego w budynkach lub lokalach mieszkalnych, które są przeznaczone na stały pobyt ludzi, oraz w budynkach lub lokalach szpitali, żłobków, klubów dziecięcych i wychowania przedszkolnego.

Przepisy przewidują wprowadzanie analogicznego, jak w przypadku energii, planu wprowadzania ograniczeń w dostarczaniu ciepła. Plan taki aktualizowany jest co najmniej raz na trzy lata.

Dostawca ciepła zapoznaje odbiorców z planem przez ogłoszenia zamieszczane w sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości lub w formie elektronicznej na swojej stronie internetowej albo w formie ustalonej w umowach, co najmniej 30 dni przed dniem rozpoczęcia okresu, na jaki ten plan został uzgodniony. 

W tej samej formie dostawca ten informuje odbiorców o szczególnych wprowadzonych ograniczeniach.

Ponownie zatem, przedsiębiorca powinien przede wszystkim na typ etapie upewnić się, że otrzymał plan od swojego dostawcy ciepła.

Gaz również można ograniczyć

Analogiczną regulację w zakresie ograniczania dostaw gazu ziemnego określa ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o zapasach ropy naftowej, produktów naftowych i gazu ziemnego oraz zasadach postępowania w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa paliwowego państwa i zakłóceń na rynku naftowym (Dz.U.2022.1537 t.j. z dnia 2022.07.22) i wydane na jej podstawie Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 lutego 2021 r. w sprawie sposobu i trybu wprowadzania ograniczeń w poborze gazu ziemnego (Dz.U.2021.549 z dnia 2021.03.26).

Ograniczenia w tym wypadku poprzedza wprowadzenie „stanu nadzwyczajnego” przez ministra właściwego do spraw energii w drodze rozporządzenia. Stan taki wprowadza się, jeżeli występuje nadzwyczajnie wysokie zapotrzebowanie na gaz, znaczne zakłócenie dostaw gazu lub inne znaczne pogorszenie się sytuacji w zakresie dostaw gazu oraz jeżeli wdrożono wszystkie stosowne środki rynkowe, ale dostawy gazu są niewystarczające do zaspokojenia pozostałego zapotrzebowania na gaz, tak że konieczne jest wprowadzenie dodatkowo środków nierynkowych, aby w szczególności zabezpieczyć dostawy gazu do odbiorców chronionych.

Również w tym wypadku przewiduje się opracowanie planów wprowadzania ograniczeń przez operatorów, które określają maksymalne godzinowe i dobowe ilości poboru gazu ziemnego przez poszczególnych odbiorców przyłączonych do ich sieci, dla poszczególnych stopni zasilania. Ograniczenia w poborze gazu ziemnego określa się w stopniach zasilania od pierwszego (1) do dwunastego (12), który odpowiada zerowej godzinowej i dobowej ilości gazu. Odbiorca informowany jest o ustaleniach planu, który z tym momentem „stają się integralną częścią umów sprzedaży, umów o świadczenie usług przesyłania lub dystrybucji gazu ziemnego oraz umów kompleksowych”.

Ustawodawca przewidział, że odbiorcy objęci planami informują właściwego operatora do dnia 31 lipca każdego roku, o minimalnej ilości gazu ziemnego, której pobór nie powoduje zagrożenia bezpieczeństwa osób oraz uszkodzenia lub zniszczenia obiektów technologicznych i odpowiada maksymalnemu dozwolonemu poborowi gazu ziemnego w 10. stopniu zasilania, przy czym operatorzy mogą weryfikować te ilości przez autoryzowanych audytorów w dziedzinie energetyki przemysłowej.

Warto upewnić się, że taka informacja była przez przedsiębiorcę przekazana jego operatorowi. Jej nieprzekazanie ma bowiem ten skutek, że prowadzi do samodzielnego ustalenia przez operatora minimalnego godzinowego i dobowego poboru gazu ziemnego dla danego odbiorcy – co do zasady w oparciu o minimalny godzinowy i dobowy pobór gazu ziemnego rzeczywiście odnotowany w roku poprzednim, co może nie odpowiadać rzeczywistym potrzebom przedsiębiorcy.

Same docelowe ograniczenia polegają na ograniczeniu maksymalnego godzinowego i dobowego poboru gazu ziemnego. Również w tym wypadku przewiduje się ogłaszanie komunikatów określających obowiązujące stopnie zasilania – każdorazowo na czas 12 godzin. Komunikaty są ogłaszane w programie I Polskiego Radia oraz na stronach internetowych operatorów – co najmniej 10 godzin przed wprowadzeniem danego stopnia zasilania. Zwraca uwagę, że inaczej niż w przypadku ograniczeń energii, operatorzy w przypadku gazu nie mają bezwzględnego obowiązku indywidualnego powiadamiania odbiorców o stopniach zasilania. Powiadomienia indywidualne mają miejsce wyłącznie co do tych odbiorców w przypadku których dochodzi do szczególnego zróżnicowania wprowadzanych ograniczeń.

Ustawodawca przewidział katalog odbiorców chronionych przed ograniczeniami dostaw gazu.

Przede wszystkim bezwzględnej ochronie podlegają gospodarstwa domowe. Chronieni są także m.in. przedsiębiorcy prowadzący szczególne rodzaje działalności gospodarczej (i tylko w zakresie tej szczególnej działalności). Pełną ochronę aż do 12. stopnia uzyskują np. podmioty zapewniające świadczenie opieki zdrowotnej, prowadzące żłobki i kluby dziecięce, przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne, czy podmioty odpowiedzialne za gospodarowanie odpadami – jednak tylko w okresie od 1 września do 31 maja i tylko pod warunkiem że instalacji tych odbiorców gazu ziemnego nie można zasilać paliwem innym niż gaz ziemny.

Nieco słabszą ochronę, tj. jedynie do 11. stopnia zasilania (a więc bez ochrony przez sytuacją skrajnego braku gazu), uzyskują np. podmioty należące do systemu oświaty. Taką samą ochronę uzyskują też np.: rolnicy w zakresie wybranych rodzajów działalności oraz przedsiębiorcy – jednak wyłącznie w przypadku których moc umowna w miejscu poboru gazu ziemnego z systemu gazowego lub sumie miejsc poboru tego gazu z systemu gazowego zasilających danego odbiorcę pod jednym adresem nie przekracza 710 kWh/h.

Uwaga na drastyczne kary

Świadomość powyższych regulacji prawnych jest dla przedsiębiorców istotna nie tylko w kontekście możliwego ograniczenia dostaw energii, ciepła, czy gazu, ale również w zakresie ryzyka wszczęcia przez Urząd Regulacji Energetyki postępowania w przedmiocie niedostosowania do wprowadzonych restrykcji, które może zakończyć się m.in. nałożeniem kary administracyjnej. 

Kara w przypadku niestosowania się do ograniczeń w zakresie dostaw energii wynieść może nawet 15 % przychodu przedsiębiorcy z roku podatkowego poprzedzającego rok wydania decyzji, stwierdzającej naruszenie.

Z kolei kara w przypadku niezastosowania się do ograniczeń w zakresie dostaw gazu zależy od rodzaju naruszenia (czy przekroczono jedynie moc godzinową, czy również dobową) i liczona jest w oparciu o rzeczywiste przekroczenie tych limitów oraz 10-krotności lub nawet 15-krotności stawki stałej opłaty przesyłowej dla gazu wysokometanowego.

Niezależnie zatem od podejmowania przez przedsiębiorców działań na rzecz ograniczenia zużycia poszczególnych rodzajów mediów, powinni się oni przygotować na ewentualne reglamentacje w tym zakresie. Powinni dokonać przeglądu otrzymywanych przez siebie planów ograniczeń dostaw oraz na bieżąco śledzić komunikaty operatorów, gdyż nieświadome naruszenie ograniczeń nie jest żadną podstawą do zwolnienia przedsiębiorcy z odpowiedzialności za ich naruszenie.

adwokat Łukasz Jankowski
radca prawny Anna Wieczorek