Rozporządzenie w sprawie sztucznej inteligencji (AI Act) przyjęte

W dniu 13 marca 2024 r. Parlament Europejski przyjął długo wyczekiwane rozporządzenie dotyczące sztucznej inteligencji, znane jako AI Act.

Prace nad tym aktem prawnym trwały intensywnie od wielu lat, a projekt rozporządzenia pojawił się już w kwietniu 2021 r., będąc od tego czasu przedmiotem licznych dyskusji i przechodząc przez wiele modyfikacji. AI Act ma być kompleksowym rozwiązaniem dla kwestii związanych ze sztuczną inteligencją.

Tematykę tę poruszaliśmy już wcześniej na naszym blogu w artykule zatytułowanym: Sztuczna inteligencja na celowniku Unii Europejskiej.

Dlaczego AI Act został przyjęty?

Rozporządzenie ma na celu ustanowienie ram prawnych dla rozwoju systemów sztucznej inteligencji (artificial intelligence, „AI”), jednocześnie zapewniając bezpieczeństwo użytkowników tych systemów oraz innych osób, które mogą być dotknięte ich wpływem. Zastosowanie sztucznej inteligencji wiąże się bowiem z szeregiem zagrożeń, w tym dla prywatności, a jej dynamiczny rozwój pozwala sądzić, że te zagrożenia mogą się pogłębiać. Dlatego też niektóre rodzaje systemów zostaną zakazane, a dostawcy pozostałych systemów AI będą musieli dostosować się do nowych zasad i obowiązków.

AI Act zwraca też uwagę na zasady etyczne, jakie powinny towarzyszyć tworzeniu i wykorzystywaniu systemów AI, jak również na konieczność zapewnienia zgodności z innymi normami obowiązującymi w Unii Europejskiej. Zakazane zostały m.in. systemy AI, które mogą prowadzić do manipulacji zachowaniem danej osoby lub grupy osób, na przykład poprzez wykorzystanie technik podprogowych poza świadomością danej osoby lub wykorzystanie jej słabości wynikającej z wiek, niepełnosprawności, czy też szczególnej sytuacji społecznej lub ekonomicznej.

Dla kogo AI Act?

Zakres zastosowania AI Act jest szeroki. Szczególnie istotne jest dostosowywanie się do nowych obowiązków przez dostawców wprowadzających do obrotu lub oddających do użytku systemy AI (w tym modele AI ogólnego przeznaczenia), podmioty stosujące systemy AI, importerów, dystrybutorów, upoważnionych przedstawicieli dostawców spoza Unii oraz producentów, którzy wprowadzają do obrotu lub oddają do użytku system AI pod swoją marką lub znakiem towarowym. Co istotne, AI Act ma zastosowanie zarówno do podmiotów z siedzibą w UE, jak i spoza niej, jeśli systemy AI są wprowadzane do obrotu w Unii Europejskiej lub ich działanie dotyczy obszaru Unii.

Rozporządzenie obejmuje również osoby znajdujące się w UE, na które wpływają systemy AI, co oznacza, że zapewnienie ich bezpieczeństwa i praw jest kluczowe zgodnie z nowymi przepisami.

AI Act – od kiedy obowiązuje?

Rozporządzenie będzie w pełni obowiązywać po dwóch latach od daty wejścia w życie (20 dni od ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym UE), z tym że niektóre przepisy zaczną obowiązywać wcześniej. Zakazy związane z niektórymi sposobami stosowania AI będą obowiązywać już po  6 miesięcy, a niektóre przepisy, między innymi takie jak  obowiązki dostawców modeli AI ogólnego przeznaczenia, część przepisów dotyczących kar, będą wdrażane po roku. Natomiast dłuższy termin (36 miesięcy od dnia wejścia w życie) dotyczy zasad klasyfikacji systemów AI wysokiego ryzyka i odpowiadających im obowiązków.

Na dzień publikacji artykułu AI Act nie został jeszcze opublikowany w Dzienniku Urzędowym UE, więc nie zaczęły jeszcze biec powyższe terminy. Rozporządzenie musi zostać jeszcze przyjęte przez Radę UE, a następnie opublikowane. Jeżeli Rada UE będzie działała sprawnie w zakresie przyjęcia rozporządzenia, to poszczególne postanowienia mogą zacząć orientacyjnie obowiązywać w następujących terminach:

1. listopad/grudzień 2024 roku – zakazy związane z niektórymi sposobami stosowania AI;
2. maj/ czerwiec 2025 roku –m.in. obowiązki dostawców modeli AI ogólnego przeznaczenia, część przepisów dotyczących kar;
3. maj/ czerwiec 2026 roku – AI Act będzie w pełni obowiązywać;
4. maj/ czerwiec 2027 roku – zasady klasyfikowania systemów AI wysokiego ryzyka i odpowiadające im obowiązki.

AI Act – zakres obowiązywania

Należy podkreślić, że przepisy w zakresie sztucznej inteligencji zostały wprowadzone poprzez unijne rozporządzenie, co oznacza ich bezpośrednie stosowanie w prawie wszystkich państw członkowskich.

Oznacza to, że dla ich skuteczności nie jest niezbędne wprowadzanie przepisów krajowych i w całej Unii Europejskiej będą obowiązywały dokładnie te same przepisy. Z taką samą sytuacją mieliśmy do czynienia w przypadku wdrożenia przepisów ogólnego rozporządzenia o ochronie danych (RODO).

Oczywiście zapewnienie pełnej skuteczności i zgodności z obwiązującymi w naszym prawie krajowym przepisami będzie wymagać podjęcia określonych działań legislacyjnych. Dodatkowo przepisy rozporządzenia w pewnym zakresie dopuszczają doprecyzowanie niektórych kwestii lub odmienne ich uregulowanie przez państwa członkowskie.

Czym jest sztuczna inteligencja?

Punktem wyjścia jest oczywiście sama definicja „sztucznej inteligencji”, która będzie determinować, czy przepisy rozporządzenia będą miały zastosowanie w odniesieniu do danego systemu. Rozporządzenie posługuje się terminem „system AI”, który został zdefiniowany jako

system maszynowy, zaprojektowany do działania z różnym poziomem autonomii, który może po wdrożeniu wykazywać zdolność adaptacji i który – do wyraźnych lub dorozumianych celów – wnioskuje, jak generować na podstawie danych wejściowych wyniki, takie jak predykcje, treści, zalecenia lub decyzje, które mogą wpływać na środowisko fizyczne lub wirtualne.

Ustalenie tej definicji budziło w ostatnich latach wiele emocji, zaś sama definicja od czasu opublikowania pierwotnego projektu ulegała wielu modyfikacjom, czasem daleko idącym. Część pojęć zastosowanych w ostatecznej wersji definicji ma charakter nieostry i w praktyce będą prawdopodobnie powstawały wątpliwości, czy dany system można już uznać za system AI. Z drugiej strony AI Act miał być neutralny technologicznie, co oznacza, że jego zastosowanie będzie możliwe również w przyszłości, pomimo dalszego rozwoju technologicznego. Definicja wyraźnie wskazuje najważniejsze cechy, które powinien posiadać system AI. Na pewno pomocne w interpretacji tego pojęcie będzie podejście prezentowane przez krajowe i unijne organy, chociaż należy się spodziewać stosowania go w szerokim zakresie.

Podsumowanie

Regulacje wprowadzone przez AI Act stanowią całkowitą nowość w prawie Unii Europejskiej oraz prawie polskim. W związku z tym okres oczekiwania na rozpoczęcie stosowania tych przepisów powinien być traktowany jako czas, w którym podmioty objęte zakresem rozporządzenia będą przygotowywać się do pełnego wdrożenia nowych zasad.

W tym okresie warto szczególnie uważnie śledzić  zmiany w przepisach krajowych, a także interpretacje i wytyczne w zastosowaniu AI Act, jakie być może będą przygotowywać organy krajowe lub unijne.

Będziemy publikować kolejne informacje o AI Act oraz informować o dalszych zmianach w przepisach, interpretacjach oraz innych praktycznych problemach związanych ze sztuczną inteligencją. Zapraszamy do kontaktu z ekspertami Zespołu prawa spółek i transakcji kancelarii Sobczyńscy i Partnerzy | FSG Prawo:

Magdalena Podjacka radca prawny

Orest Ochocki partner/radca prawny