TSUE: Ograniczenie dostępu do informacji ujawnionych w Centralnym Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych

Zgodnie z treścią wydanego wyroku przez Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej („TSUE”) z dnia 22 listopada 2022 roku w sprawach połączonych C‑37/20 i C‑601/20, stwierdzona została nieważność przepisu zmieniającego przepis art. 30 ust. 5 akapit pierwszy lit. c) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/849 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu („Dyrektywa”), zmieniającej rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 648/2012 i uchylającej dyrektywę 2005/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz dyrektywę Komisji 2006/70/WE.

Informacje o beneficjentach rzeczywistych nie mogą być udostępniane każdej osobie

Przepis ten przewidywał, że państwa członkowskie zapewniają, aby informacje o beneficjentach rzeczywistych podmiotów o charakterze korporacyjnym i innych podmiotów prawnych utworzonych na ich terytorium były udostępniane każdej osobie we wszystkich przypadkach.

Zgodnie z brzmieniem przepisu art. 30 ust. 5 Dyrektywy „Państwa członkowskie zapewniają, aby informacje o beneficjentach rzeczywistych były we wszystkich przypadkach udostępniane:

1. właściwym organom i jednostkom analityki finansowej, bez żadnych ograniczeń;
2. podmiotom zobowiązanym, w ramach stosowania zasad należytej staranności wobec klienta zgodnie z rozdziałem II;
3. każdej osobie.

Osoby, o których mowa w lit. c), muszą mieć dostęp co najmniej do informacji obejmujących: imię i nazwisko, miesiąc i rok urodzenia oraz państwo zamieszkania i obywatelstwo beneficjenta rzeczywistego, jak również informacji o posiadanej własności lub charakterze sprawowanej kontroli.

Państwa członkowskie mogą, na warunkach określonych w prawie krajowym, przewidzieć dostęp do dodatkowych informacji pozwalających na ustalenie tożsamości beneficjenta rzeczywistego. Te dodatkowe informacje obejmują co najmniej datę urodzenia lub dane kontaktowe, zgodnie z przepisami o ochronie danych.”.

Stanowisko TSUE

Niekontrolowany oraz nieograniczony w żaden sposób dostęp do informacji o beneficjentach rzeczywistych, stanowi według TSUE zbyt poważną ingerencje w podstawowe prawa do poszanowania życia prywatnego i ochrony danych osobowych, wynikających z treści przepisu art. 7 i 8 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej („Karta”), ponieważ swobodna możliwość uzyskania informacji o sytuacji materialnej i finansowej kluczowych osób dla podmiotów o charakterze korporacyjnym i innych podmiotów prawnych może stanowić jednakowo dla nich oraz ich najbliższych członków rodzinny potencjalne zagrożenie nadużyć finansowych, szantażu, nękania lub zastraszania.

TSUE wskazał, że prawodawca Unijny w celu zapobiegania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, może tworzyć środki ingerujące nawet w podstawowe prawa ustanowione w treści przepisu art. 7 i 8 Karty, natomiast swobodny dostęp do informacji o beneficjentach rzeczywistych podmiotów o charakterze korporacyjnym i innych podmiotów prawnych może przyczynić się do realizacji tego celu, jednak uznał, że ingerencja, jaką stanowi ten środek, nie jest proporcjonalna do zamierzonego celu oraz nie jest ograniczony do tego, co ściśle konieczne do jego realizacji.

Mając na uwadze powyższe TSUE stwierdził nieważność przepisu art. 30 ust. 5 akapit pierwszy lit. c) Dyrektywy, z uwagi na fakt, że naruszenie podstawowych praw wynikających z treści przepisu 7 i 8 Karty, w tym przypadku nie stanowi rekompensaty dla ewentualnych korzyści wynikających z wprowadzonego środka zwalczania prania pieniędzy i finansowania terroryzmu.

Możliwe zmiany rejestru beneficjentów rzeczywistych w związku z wyrokiem TSUE

Informacje o beneficjentach rzeczywistych podmiotów o charakterze korporacyjnym i innych podmiotów prawnych w Polsce udostępniane są Centralnym Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych („CRBR”), w którym obecnie każda osoba może swobodnie i bez ograniczeń sprawdzić informacje zawarte w rejestrze.

W CRBR znajdują się m.in. następujące informacje o beneficjentach rzeczywistych: imię i nazwisko, nr PESEL, data urodzenia, kraj obywatelstwa, kraj zamieszkania.

Wydanie omawianego wyroku przez TSUE wymagać będzie zmiany przepisów polskiej ustawy AML – ustawy z dnia 1 marca 2018 roku o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, która to stanowi krajowe odzwierciedlenie przepisów Dyrektywy.

W związku z wyrokiem TSUE udostępnianie informacji zostanie najprawdopodobniej podane kontroli, w sposób zapewniający możliwość ustalenia, tożsamość osoby uzyskującej dane zawarte w rejestrze. Możliwość takiej kontroli może zapewnić obowiązek założenia konta, które będzie wymagało potwierdzenia tożsamości np. przez profil zaufany.

Rejestr CRBR może również przyjąć rozwiązanie obecnie stosowane w Niemczech, gdzie osoba zainteresowana uzyskaniem informacji o beneficjantach rzeczywistych danego podmiotu, musi założyć konto oraz potwierdzić swoją tożsamość, np. poprzez wideokonferencję.

Zważywszy na wyżej wymiennie rozwiązania, nadchodzące zmiany CRBR pozwolą na weryfikację tożsamości osób uzyskujących informacje o danym podmiocie, co w przypadku ewentualnego zgłoszenia przez jej beneficjentów rzeczywistych przypadków szantażu, nękania lub zastraszania, umożliwi odpowiednim organom działanie.

Wskazać również należy, że wyrok TSUE nie dotyczy dostępu do rejestru przez organy, czy instytucje obowiązane w rozumieniu przepisów AML.

Podsumowanie

Wyrok TSUE należy ocenić pozytywnie, co skutkować powinno dokonaniem zmian w zakresie krajowych przepisów obejmujących dostęp do rejestru. Obecna dostęp do polskiego rejestru umożliwia uzyskanie dostępu każdej osobie do danych zgromadzonych w rejestrze.

Aktualnie zastosowana forma funkcjonowania CRBR została już wcześniej bezskutecznie zakwestionowana przez Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Urząd Ochrony Danych Osobowych, jednak odpowiedzialne za rejestr Ministerstwo Finansów, broniło się przed przeprowadzeniem zmian twierdzeniem, że swobodny dostęp do danych wymagają unijne przepisy.

Natomiast w obliczu wydanego przez TSUE wyroku zmiana funkcjonowania CRBR wydaje się nieunikniona.

Wsparcie kancelarii

Zgłoszenie beneficjentów rzeczywistych do CRBR oraz raportowanie ich aktualizacji we właściwych terminach jest obowiązkiem większości spółek handlowych oraz innych podmiotów o charakterze fundacyjnym lub korporacyjnym.

Niedopełnienie tych obowiązków jest zagrożone nałożeniem kary pieniężnej w wysokości do 1.000.000,00 zł.

Wsparcie i pomoc w zakresie identyfikacji oraz raportowania beneficjentów rzeczywistych do CRBR świadczy zespół prawa spółek i transakcji.

W razie jakichkolwiek dalszych pytań oraz wątpliwości zachęcamy do kontaktu z ekspertami kancelarii Sobczyńscy i Partnerzy | FSG Prawo.

Mateusz Karliński prawnik

Orest Ochocki radca prawny