Zmiany w ustawie zatorowej – nowe obowiązki i ryzyka po stronie przedsiębiorców

Z dniem 24 stycznia 2023 roku weszły w życie ostatnie przepisy ustawy z dnia 4 listopada 2022 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych oraz ustawy o finansach publicznych  („Ustawa”). Jest to nowelizacja tzw. „ustawy zatorowej”.

Zmiany obejmują między innymi:

• wprowadzenie ograniczonej skuteczności postanowień o zakazie cesji wierzytelności,
• ustalenie nowego sposobu wykonania obowiązku informacyjnego związanego ze złożeniem oświadczenia o posiadaniu statusu dużego przedsiębiorcy.
• modyfikacje w zakresie sprawowania nadzoru UOKiK nad wykonywaniem obowiązków Ustawy.

Przelewy wierzytelności

Ustawa wprowadza rozwiązanie, które z mocy prawa uznaje za bezskuteczne postanowienia umowne wyłączające (lub warunkujące) możliwość wykonania przelewu wierzytelności (cesji) przysługujących mikro, małym lub średnim przedsiębiorcom (MŚP) w stosunku do dużych przedsiębiorców. Warunkiem uprawniającym do powołania się na nowy przepis jest brak płatności takiej wierzytelności w wymaganym terminie. Zwracamy uwagę, że samo wprowadzenie do umowy zakazu cesji nie będzie nieważne. Nadal będzie obowiązywać – dopóki duży przedsiębiorca będzie terminowo ją spłacać. Jednak z chwilą, gdy powstanie po jego stronie opóźnienie, zakaz cesji przestanie wiązać jego kontrahenta, będącego MŚP.

Ministerstwo Rozwoju i Technologii w ramach uzasadnienia projektu Ustawy wskazało, że niniejsza zmiana zdeterminowana jest coraz częściej występującym zjawiskiem nadużywania przewagi kontraktowej dużych przedsiębiorców w relacji do MŚP, co zasadniczo przejawia się utratą płynności przez MŚP.

Na marginesie warto dodać, że nowy przepis nie dotyczy transakcji handlowych, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny.

Postępowanie przed UOKiK

Ustawa zmienia również dotychczasowe zasady postępowania przed UOKiK – w zakresie oceny czy wystąpiło nadmierne opóźnienie ze spełnianiem świadczeń.

Nowym rozwiązaniem jest wprowadzenie instytucji wezwania przedsiębiorcy – bez konieczności wszczynania postępowania – do udzielenia informacji z zakresu przeciwdziałania nadmiernym opóźnieniom ze spełnieniem świadczeń pieniężnych.

Przedsiębiorca, po otrzymaniu ww. wezwania, będzie zobowiązany udzielić Prezesowi UOKiK informacji w żądanym zakresie, z zastrzeżeniem, że będzie miał na to nie mniej niż 14 dni od dnia otrzymania wezwania.

W powyższym zakresie istotne jest, że Prezes UOKiK może zażądać udzielenia przedmiotowej informacji,bez konieczności wszczynania jakiegokolwiek postępowania, co zapewne zwiększy liczbę tego typu inicjatyw po stronie organu antymonopolowego.

Oświadczenie

Ustawa modyfikuje obowiązek dużego przedsiębiorcy w zakresie informowania o statusie dużego przedsiębiorcy – od teraz duży przedsiębiorca zobowiązany jest wyłącznie raz poinformować drugą stronę transakcji handlowej o swoim statusie.

Poprzednio obowiązujący stan prawny zakładał, że przedsiębiorca był zobowiązany do każdorazowego informowania drugiej strony umowy o posiadaniu statusu dużego przedsiębiorcy.

Ponadto, w przypadku gdy przedsiębiorca utraci status dużego przedsiębiorcy, wówczas będzie zobowiązany poinformować kontrahenta o fakcie utraty tego statusu – poprzez złożenie stosownego oświadczenia.

Kary administracyjne

W przypadku stwierdzenia nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych, Prezes UOKiK nie ma teraz obowiązku nakładania administracyjnej kary pieniężnej. Dawniej nałożenie takiej kary było obligatoryjne. Teraz zależy w dużej mierze od uznania Prezesa UOKiK. 

Z drugiej strony, Ustawa wprowadza nowy – bardziej rygorystyczny i bardziej złożony – sposób naliczenia kary administracyjnej. Wysokość kary administracyjnej będzie ustalona w oparciu o wzór matematyczny zawarty w Ustawie, który bierze pod uwagę m.in. sumę wartości wymagalnych świadczeń pieniężnych niespełnionych oraz spełnionych po terminie. Wzór dzieli takie opóźnione świadczenia na pięć kategorii – różniące się długością opóźnienia. I tak najwyższa – V kategoria – zarezerwowana jest dla świadczeń opóźnionych o ponad 365 dni. Dla tej kategorii przewidziano naliczenie kary wynoszącej 24% sumy wartości świadczeń opóźnionych.

Reasumując – z jednej strony Ustawa wprowadza fakultatywność w zakresie uprawnienia do nałożenia kary administracyjnej, z drugiej strony Ustawodawca implementuje bardziej rygorystyczny mechanizm ustalenia wysokości kary administracyjnej.

Grupy kapitałowe

Po nowelizacji do ustawy zatorowej zostało wprowadzone pojęcie grupy kapitałowej (poprzez odesłanie do ustawy o CIT).

W związku z powyższą zmianą, Ustawodawca wskazał również, że przy ustaleniu czy nastąpiło nadmierne opóźnienie w spełnianiu świadczeń pieniężnych, wyłączeniu podlegają transakcje, którymi wyłącznymi uczestnikami są podmioty funkcjonujące w ramach jednej grupy kapitałowej.

Prezes UOKiK nie będzie zatem oceniał czy podmioty funkcjonujące w ramach jednej grupy kapitałowej, będą wywiązywały  się z obowiązków w zakresie zapobiegania nadmiernym opóźnieniom w spełnianiu świadczeń pieniężnych.

Podsumowanie

Nowelizacja ma na celu przede wszystkim ograniczanie zatorów płatniczych i w tym kontekście należy odczytywać wprowadzane do ustawy zatorowej zmiany. Z tego względu np. zakaz cesji wierzytelności wobec dużego przedsiębiorcy jest odtąd skuteczny tylko tak długo, jak długo przedsiębiorca ten ją spłaca w terminie.

Konieczne będzie również pamiętanie, by informować o utracie statusu dużego przedsiębiorcy, co z perspektywy biznesowej – może być poczytane za informację o „pogorszeniu się sytuacji przedsiębiorcy”. Z całą pewnością Ustawodawca nie był zainteresowany takim wydźwiękiem tej informacji.

Można się nadto spodziewać, że po odformalizowaniu procesu „rozpytywania” o stan opóźnień w płatnościach, Prezes UOKiK-u dużo częściej badać będzie stan tych opóźnień u przedsiębiorców.