Dyrektywa plastikowa

Dnia 24 maja 2023 roku weszła w życie część przepisów wprowadzających do polskiego porządku prawnego tzw. „dyrektywę plastikową”. Mowa tutaj o Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 z dnia 5 czerwca 2019 roku w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko („Dyrektywa”). Dyrektywa została wdrożona w ramach ustawy z dnia 14 kwietnia 2023 r. o zmianie ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej oraz niektórych innych ustaw („Ustawa”).

Jak wskazuje Kancelaria Prezesa Rady Ministrów – głównym celem Dyrektywy i implementującej ją Ustawy jest zmniejszenie ilości odpadów powstających z produktów jednorazowego użytku. Ponadto, z preambuły Dyrektywy wynika, że wdrażane rozwiązania są elementem planu budowy gospodarki o obiegu zamkniętym. W związku z tym uzasadnione jest oczekiwanie, że przepisy dot. szeroko rozumianej ochrony środowiska w następnych latach będą ulegały stopniowemu zaostrzaniu – na co trzeba być przygotowanym ze stosownym wyprzedzeniem.

W ramach niniejszego artykułu przedstawiliśmy zarys najważniejszych kwestii związanych z rozwiązaniami wdrażanymi w ramach Ustawy implementującej Dyrektywę do systemu prawa polskiego.

Produkty zakazane i produkty podlegające ograniczeniom

Nowe brzmienie ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej przewiduje zakaz wprowadzania na rynek produktów takich jak np.:

• plastikowe sztućce, talerze i słomki,
• plastikowe mieszadełka do napojów,
• patyczki do balonów za wyjątkiem balonów do użytku przemysłowego lub innych profesjonalnych zastosowań (nierozprowadzanych wśród konsumentów),
• styropianowe kubki i pojemniki na żywność,
• plastikowe patyczki higieniczne.

Ustawa wprowadza również kategorie produktów, których stosowanie ma ulec zmniejszeniu. Jak wskazuje Kancelaria Prezesa Rady Ministrów – nastąpi to z wykorzystaniem „bodźców ekonomicznych”. W praktyce oznacza to, że przedsiębiorcy będą zobowiązani pobierać od użytkowników końcowych stosowne opłaty. Do kategorii produktów, których stosowanie ma ulec zmniejszeniu, wchodzą np.:

• kubki na napoje, w tym ich pokrywki i wieczka,
• pojemniki na żywność, z których żywność będzie przeznaczona do bezpośredniego spożycia i jest zazwyczaj spożywana bezpośrednio z tego pojemnika bez dalszej obróbki, takiej jak przyrządzanie, gotowanie czy podgrzewanie.

Opłata od opakowań

Tak jak wskazaliśmy powyżej – Ustawa zakłada wprowadzenie opłat od wybranych opakowań. Wysokość opłaty wynosi maksymalnie 1 zł od każdego opakowania i jest ustalana w drodze rozporządzenia. Opłata będzie wnoszona na rachunek bankowy marszałka województwa właściwego ze względu na miejsce jej pobrania w terminie do dnia 15 marca roku następującego po roku kalendarzowym, w którym została pobrana od użytkownika końcowego.

Jeżeli natomiast przedsiębiorca nie wniesie opłaty w odpowiedniej wysokości i nie wykona decyzji marszałka województwa określającej wysokość zaległości z tytułu tej opłaty w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja ta stała się ostateczna, wówczas marszałek województwa będzie zobowiązany do nałożenia dodatkowej opłaty w wysokości 50% kwoty niewniesionej opłaty.

Ewidencjonowanie

Przedsiębiorcy będą zobowiązani również do prowadzenia (w formie papierowej lub elektronicznej) ewidencji liczby nabytych i wydanych produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych będących opakowaniami – wymienionych w załączniku nr 6 do ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej (np. kubki na napoje, wieczka do kubków oraz pojemniki na żywność). Ewidencja taka musi być przechowywana przez 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, którego informacje dotyczą.

Co ważne, jeżeli przedsiębiorca prowadzi więcej niż jedną jednostkę handlu detalicznego, jednostkę handlu hurtowego lub jednostkę gastronomiczną, wówczas jest zobowiązany prowadzić odrębną ewidencję dla każdej z tych jednostek.

W zakresie sprawozdań, ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej odsyła do ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach – wybrani przedsiębiorcy są zobowiązani złożyć sprawozdania zawierające informacje dotyczące produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych do dnia 15 marca za poprzedni rok kalendarzowy.

Producenci obciążeni opłatami

Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej zakłada wprowadzenie tzw. rozszerzonej odpowiedzialności producenta w zakresie produktów takich jak np. opakowania na żywność, pojemniki na napoje do 3 litrów, kubki na napoje oraz plastikowe torby na zakupy.

Zgodnie z nowym brzmieniem wskazanej ustawy, producenci wprowadzający do obrotu tego typu produkty zostaną obciążeni coroczną opłatą na pokrycie kosztów:

1. zbierania odpadów powstałych z produktów tego samego rodzaju, które wprowadzili do obrotu, pozostawionych w publicznych systemach zbierania odpadów, w tym na pokrycie kosztów utworzenia i utrzymania tych systemów, transportu tych odpadów i ich przetwarzania;
2. uprzątania oraz transportu i przetwarzania odpadów powstałych z produktów tego samego rodzaju jak odpady powstałe z produktów, które wprowadzili do obrotu.

Istotne jest, że do tej kategorii produktów wchodzą także opakowania, w których sprzedawana jest żywność gotowa do spożycia bez dalszej obróbki. Zatem producenci gotowych dań i cateringów dietetycznych powinni zweryfikować, czy będą podlegali pod obowiązki wynikające z przepisów wprowadzonych Ustawą.

Stawki tej opłaty będą ustalone w oparciu o odrębne rozporządzenie, z zastrzeżeniem, że nie mogą one przekraczać 0,20 zł za 1 kg – oddzielnie dla każdego rodzaju wprowadzonego do obrotu produktu jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych wymienionego w sekcji I załącznika nr 9 do ustawy oraz 0,03 zł za sztukę – oddzielnie dla każdego rodzaju wprowadzonego do obrotu produktu jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych wymienionego w sekcjach II i III załącznika nr 9 do ustawy.

Wysokość opłaty determinowana będzie zatem odpowiednio masą albo liczbą wprowadzonych do obrotu w danym roku kalendarzowym przez danego przedsiębiorcę produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych.

Alternatywne opakowania

Ustawa przewiduje również, że przedsiębiorca będzie zobowiązany do zapewnienia dostępności opakowań alternatywnych do produktów jednorazowego użytku takich jak np. kubki na napoje oraz pojemniki na żywność, co pozwoli uniknąć użytkownikom końcowym obowiązku ponoszenia dodatkowej opłaty produktowej pobieranej przez przedsiębiorców. Obowiązek ten jednakże wchodzi w życie dopiero z dniem 1 lipca 2024 roku.

Oznakowywanie produktów

Zmiany wprowadzone Ustawą zakładają, że przedsiębiorcy wprowadzający do obrotu niektóre produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych będą mieli obowiązek stosownego oznakowywania tych produktów – dotyczy to np.: podpasek, tamponów, chusteczek nawilżanych, wyrobów tytoniowych i kubków na napoje.

Produkty te powinny zostać widocznie, czytelnie i nieusuwalnie oznakowane  informacjami o:

• metodach gospodarowania odpadami w przypadku danego produktu lub niewskazanych sposobach unieszkodliwiania odpadów w przypadku tego produktu, oraz
• obecności tworzyw sztucznych w danym produkcie i o wynikającym z niej negatywnym wpływie zaśmiecania lub nieodpowiednich sposobów unieszkodliwiania odpadów na środowisko.

Oznakowywanie tych produktów powinno być zrealizowane zgodnie z zasadami określonymi w rozporządzeniu wykonawczym Komisji (UE) 2020/2151 z dnia 17 grudnia 2020 roku ustanawiającym zasady dotyczące zharmonizowanych specyfikacji w odniesieniu do oznakowania produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych wymienionych w części D załącznika do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko i zgodnie ze wzorami określonymi w tym rozporządzeniu.

Ekologiczne opakowania albo opłaty

Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi w brzmieniu nadanym Ustawą nakłada na przedsiębiorców, wprowadzających produkty w opakowaniach na napoje będących butelkami jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych o pojemności do trzech litrów, obowiązek zapewnienia, aby opakowania te, włącznie z ich zakrętkami i wieczkami z tworzyw sztucznych, zawierały udział wagowy wynoszący co najmniej 25% tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu, jeżeli głównym składnikiem tych opakowań jest politereftalan etylenu (od 2025 roku) oraz 30% tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu (od 2030 roku – dotyczy wszystkich opakowań z tworzyw sztucznych).

Jeżeli przedsiębiorca nie spełni powyższego obowiązku, wówczas będzie zobowiązany zapłacić opłatę produktową. Stawki tej opłaty zostaną ustalone w drodze rozporządzenia, a wysokość należnej opłaty produktowej wyliczana będzie w oparciu o wzór matematyczny wskazany w tejże ustawie.

Podsumowanie

Ustawa będzie wchodziła w życie etapowo – część przepisów weszła w życie już w dniu 24 maja 2023 roku, pozostała część przepisów będzie zaś wchodziła w życie w częściach aż do dnia 30 marca 2025 roku.

Z pewnością Ustawa wdrażająca Dyrektywę wpłynie na bieżącą działalność podmiotów wykorzystujących produkty jednorazowego użytku wykonanych z tworzyw sztucznych – mowa tutaj w szczególności o producentach tego typu wyrobów oraz o podmiotach wykorzystujących tego typu wyroby np. obiekty gastronomiczne. Warto również zwrócić uwagę, że w najbliższych latach można spodziewać się więcej tego typu rozwiązań legislacyjnych z uwagi na kierunek reformy gospodarki UE (tzw. gospodarka o obiegu zamkniętym).

Wobec powyższego, aby uniknąć nieprzyjemnych konsekwencji, przede wszystkim ze strony Inspekcji Handlowej, należy uwzględnić zmiany wprowadzane Ustawą w bieżącej działalności.

Źródła:

1. ustawa z dnia 14 kwietnia 2023 r. o zmianie ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 877);
2. uzasadnienie projektu ww. ustawy;
3. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko (Dz. U. UE. L. z 2019 r. Nr 155, str. 1).