Nadchodzi rewolucja w zawodzie psychologa

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej opracowało projekt ustawy o zawodzie psychologa oraz samorządzie zawodowym psychologa (dalej jako: ,,Projekt Ustawy”), który ma zmienić obraz tego zawodu. Wśród zagadnień, które mogą wzbudzać największe zainteresowanie psychologów, przede wszystkim wyróżnić należy przymusowe utworzenie samorządu zawodowego i nowe kryteria uzyskania wpisu na listę psychologów.

Praca nad Projektem Ustawy jest pochodną negatywnej oceny dotychczasowej regulacji z roku 2001. Przez lata liczne wady starej ustawy ujawniły, że jest ona niefunkcjonalna. Porażką okazała się przede wszystkim nigdy niezrealizowana idea utworzenia samorządu zawodowego. Zdaniem Ministerstwa, konieczne było przygotowanie zupełnie nowej ustawy, która regulowałaby zawód psychologa kompleksowo i która doprowadzi wreszcie do powstania samorządu.

Projekt Ustawy realizuje ideę zawodu psychologa, jako zawodu zaufania publicznego. Określa zasady uzyskiwania prawa do wykonywania zawodu, zasady jego wykonywania, oraz sposób sprawowania nadzoru nad przestrzeganiem tych zasad. Psycholodzy ponosić będą odtąd odpowiedzialność dyscyplinarną, co wiązać się będzie z powstaniem samorządu zawodowego. Osoby, które świadczą usługi należące do kompetencji zawodowych psychologa, jak i organizacje zatrudniające takie osoby, będą musiały zweryfikować, czy podlegają obowiązkom wskazanym w nowej ustawie.

Nowa ścieżka nabycia kompetencji psychologa

Zgodnie z Projektem Ustawy, psycholog uzyskuje prawo wykonywania zawodu z dniem wpisu na listę psychologów. Lista psychologów domyślnie będzie prowadzona przez każdą z regionalnych rad. Prawo do wpisu na listę zasadniczo będą miały osoby, które ukończyły studia jednolite magisterskie na kierunku psychologia oraz studia pierwszego i drugiego stopnia na kierunku psychologia i uzyskały tytuł magistra. Dodatkowo wskazano inne wymogi, których niespełnienie powodować będzie odmowę wpisu. Na przykład brak skazania na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego. W przypadku obcokrajowców, niezbędne będzie również posługiwanie się językiem polskim, potwierdzone stosownym certyfikatem.

W Projekcie Ustawy przewidziano przepisy dostosowujące, które zainteresować powinny psychologów obecnie wykonujących zawód. Jedynie przez 2 lata od wejścia w życie Projektu Ustawy, osoby świadczące usługi psychologiczne będą miały szanse uzyskać wpis na listę psychologów w oparciu o mniej rygorystyczne zasady dotyczące wykształcenia. Po upływie tego okresu, możliwość wpisu na listę psychologów będą zasadniczo miały tylko osoby, które spełniają wymogi wprowadzone Projektem Ustawy. O powyższym powinny pamiętać zwłaszcza osoby, które nie skończyły 5-letnich jednolitych studiów magisterskich lub studiów licencjackich i magisterskich (łącznie 5 lat), jeśli nadal chcą wykonywać zawód.

Niezależnie od powyższego, w 2-letnim okresie przejściowym, nadal będzie można jeszcze wykonywać zawód bez wpisu na listę. Po upływie tego czasu, wykonywanie zadań zastrzeżonych dla psychologów, pomimo nieuzyskania wpisu, będzie zabronione i będzie podlegać karom.

Konsekwencje naruszenia przepisów o zawodzie psychologa

Warto podkreślić, że po wejściu w życie Projektu Ustawy obowiązywać zaczną również przepisy karne, chroniące zawód psychologa. Posługiwanie się tytułem zawodowym psychologa, jak i udzielanie świadczeń psychologicznych bez posiadania prawa do wykonywania  zawodu – będzie podlegać karze. Odpowiedzialność poniesie także ten, kto dopuszczać będzie do udzielania świadczeń psychologicznych osoby nieposiadające tytułu zawodowego. Stąd, projektem nowej ustawy zainteresować powinny się również rozmaite placówki psychologiczne.

Podmioty, które zatrudniają zarówno psychologów i inne osoby, które świadczą również usługi z zakresu psychologii i ochrony zdrowia psychicznego, powinny zweryfikować kompetencje swoich pracowników i współpracowników w celu uniknięcia oskarżenia o to, że dopuszczają do świadczenia usług przez osoby bez wymaganych kompetencji. Zaniechanie tej weryfikacji będzie mogło zostać uznane za przestępstwo – i grozić karą grzywny lub nawet karą ograniczenia wolności.

Psycholog, a psychoterapeuta

 Projekt Ustawy odnosi się tylko do świadczeń oferowanych przez psychologów. Wśród tych świadczeń może być np. prowadzenie psychoterapii. W Projekcie Ustawy zaznaczono, że osoby, które na podstawie innych przepisów posiadają uprawnienia do prowadzenie psychoterapii mogą je dalej prowadzić. Wydaje się jednak, że w takiej sytuacji psychoterapeuta, który nie zostanie wpisany na listę psychologów powinien skonstruować ofertę swoich świadczeń w taki sposób, żeby potencjalni pacjenci nie zostali wprowadzeni w błąd co do faktu, że dana osoba nie jest psychologiem i nie może świadczyć usług zastrzeżonych wyłącznie dla tego zawodu.

Samorząd Zawodowy

Konsekwencją wprowadzenia przepisów wskazanych w Projekcie Ustawy będzie konieczność utworzenia samorządu zawodowego. Każdy psycholog wpisany na listę psychologów będzie członkiem samorządu psychologów. Powoduje to przyznanie dodatkowych praw i obowiązków. W szczególności członkowie samorządu będą aktywnie uczestniczyć w tworzeniu zasad wykonywania zawodu i doskonalenia zawodowego, opracowaniu zasad etyki zawodowej. Samorząd reprezentował będzie psychologów i ich interesy i odpowiadał będzie za dyscyplinowanie jego członków w odrębnej procedurze dyscyplinarnej. Jednostkami organizacyjnymi samorządu mają być Krajowa Izba i regionalne izby. Organem Krajowej Izby będzie między innymi najważniejszy organ samorządu psychologów, czyli Krajowy Zjazd.

W jaki sposób zostaną wybrane pierwsze władze samorządu psychologów?

Największym mankamentem starych przepisów było to, że ustawodawca nie przewidział żadnych skutecznych mechanizmów przymuszających do zawiązania samorządu. Zainicjowanie działań samorządu pozostawiono psychologom, co jednak nie przyniosło spodziewanego rezultatu.

Tym razem taka sytuacja ma się już nie powtórzyć.

W celu powołania pierwszych władz samorządu zawodowego psychologów zostanie powołany Komitet Organizacyjny Izb Psychologów (dalej jako: ,,Komitet”). Komitet będzie składać się z 10 przedstawicieli ogólnopolskich stowarzyszeń psychologów i związków zawodowych, działających co najmniej 3 lata przed wejściem przepisów w życie. Spośród przedstawionych kandydatów, minister właściwy do spraw pracy wybierze już konkretne osoby, które wejdą w skład Komitetu. Co ważne – te osoby muszą spełniać wymagania umożliwiające wykonywanie zawodu psychologa i wpisania na listę psychologów. Dodatkowo zostanie wybrany jeden członek Komitetu, który będzie przedstawicielem ministra.

Pewne wątpliwości budzi fakt, że skoro minister wybierać ma 10 przedstawicieli stowarzyszeń i związków spośród kandydatów przez nie wskazanych, to organizacje te faktycznie muszą takich kandydatów zaproponować. Dana organizacja może wskazać maksymalnie jednego kandydata. Nigdzie nie zostało jednak wyjaśnione, co w sytuacji, gdy go nie wskaże, mimo takiego uprawnienia. Co się wydarzy, gdy liczba zgłoszonych kandydatur będzie łącznie mniejsza od 10? Na to pytanie Projekt Ustawy póki co nie odpowiada.

Niemniej, celem Komitetu ma być przygotowanie gruntu pod pierwszy Krajowy Zjazd. Krajowy Zjazd zostanie zwołany po raz pierwszy przez ministra właściwego do spraw pracy w terminie roku od dnia powołania Komitetu. Komitet wybierze następnie delegatów na pierwszy Krajowy Zjazd oraz specjalnych pełnomocników odpowiedzialnych za organizację pierwszych regionalnych zjazdów. Określone zostaną również obszary poszczególnych jednostek regionalnych samorządu, z uwzględnieniem podziału na województwa.

Na koniec zwrócić należy uwagę, że prawo samorządu do określenia zasad wykonywania zawodu, obejmować będzie uprawnienie do ustalenia, które testy psychologiczne zastrzeżone będą do wyłącznej kompetencji zawodowych psychologów. Może to spowodować, że osoby, które dotychczas korzystały z takich narzędzi diagnostycznych, a nie uzyskają wpisu na listę psychologów zawodowych, będą musiały zrezygnować z ich używania. Dzięki nowej ustawie, psycholodzy mogą zyskać wyłączność na wykonywanie niektórych świadczeń.

Podsumowanie

Mimo że omawiany Projekt Ustawy stanowi dopiero pierwszą propozycję regulacji, to i tak daje on już obraz tego, w jakim kierunku idą zmiany. Warto śledzić, w jakiej ostatecznie formie zostanie uchwalona ustawa o zawodzie psychologa i o samorządzie zawodowym, żeby wiedzieć, jakie konkretnie obowiązki zostaną nałożone na osoby świadczące usługi psychologiczne, jak i podmioty zatrudniające takie osoby.

Z perspektywy podmiotu, który zatrudnia psychologów, kluczowe jest śledzenie zwłaszcza przepisów dotyczących potrzeby rejestracji psychologów, ich wymaganego wykształcenia i okresów przejściowych. Za zaniedbania w tym obszarze i zatrudnianie osób bez prawa do wykonywania zawodu – podmiot prowadzący gabinet ponieść może nawet odpowiedzialność karną.

Niewątpliwie zawód psychologa czeka spora rewolucja. Będziemy śledzić postęp prac legislacyjnych i informować o tym, co należy zrobić, żeby prowadzić działalność polegającą na świadczeniu usług psychologicznych i psychoterapeutycznych legalnie.

Źródła:

• Projekt ustawy z dnia 27 czerwca 2024 r. o zawodzie psychologa oraz samorządzie zawodowym psychologów;
• uzasadnienie projektu ww. ustawy.