Połączenia bezemisyjne spółek sióstr

15 września 2023 r. weszła w życie nowelizacja Kodeksu spółek handlowych, wprowadzająca istotne zmiany w reorganizacjach spółek – połączeniach, podziałach i przekształceniach, zarówno krajowych, jak i transgranicznych. Jednym z nowych rozwiązań jest możliwość przeprowadzania uproszczonego  tzw. połączenia bezemisyjnego spółek sióstr, czyli połączenia niewymagającego podwyższenia kapitału zakładowego spółki przejmującej.

Choć od wejścia w życie przepisów minęły już prawie dwa lata, regulacja ta nadal wzbudza szereg problemów interpretacyjnych – tym razem nie na gruncie prawnym, lecz podatkowym. Dopiero w ostatnich dniach Prezydent podpisał ustawę zmieniającą ustawę o CIT, która powinna rozwiać wszelkie wątpliwości.

Szerzej o możliwych uproszczonych procedurach połączenia spółek pisaliśmy w artykule „Fuzja spółek kapitałowych – z jakich uproszczeń możemy skorzystać?”

Fuzja spółek kapitałowych – z jakich uproszczeń możemy skorzystać?

Modelowe i bezemisyjne połączenie przez przejęcie – regulacje kodeksowe

Zgodnie z przepisem art. 492 § 1 pkt. 1 k.s.h.: „Połączenie może być dokonane:

• przez przeniesienie całego majątku spółki (przejmowanej) na inną spółkę (przejmującą) za udziały lub akcje, które spółka przejmująca przyznaje wspólnikom spółki przejmowanej(łączenie się przez przejęcie)”.

Co do zasady, połączenie spółek przez przejęcie polega więc na tym, że spółka przejmująca przejmuje majątek spółki przejmowanej, w zamian za co przyznaje udziały (akcje) dla wspólników (akcjonariuszy) spółki przejmowanej. Przyznanie udziałów (akcji) odbywa się w ramach podwyższenia kapitału zakładowego spółki przejmującej, w ten sposób, że dochodzi do emisji nowych udziałów (akcji). Stanowią one zatem swoisty „ekwiwalent” dla wspólników (akcjonariuszy) spółki przejmowanej za przejmowany majątek.

Przed wejściem w życie nowelizacji z 15 września 2023 r. przepisy Kodeksu spółek handlowych dopuszczały uproszczenie w postaci braku konieczności podwyższania kapitału zakładowego spółki przejmującej (tzw. połączenie bezemisyjne), jedynie w przypadku, gdy spółka przejmująca posiadała co najmniej 90% udziałów (akcji) w spółce przejmowanej. Rozwiązanie to upraszczało więc przede wszystkim proces łączenia w układzie wertykalnym, tj. w sytuacji przejęcia spółki zależnej przez spółkę dominującą (tzw. model „matka–córka”).

Od 15 września 2023 r. do Kodeksu spółek handlowych dodano nowy przepis art. 515¹ § 1, na podstawie którego poszerzono powyższy katalog, o możliwość przeprowadzenia połączenia bezemisyjnego  spółek sióstr (tzw. połączenia horyzontalne albo siostrzane), tj.:

• spółek, w których jeden wspólnik (akcjonariusz) posiada bezpośrednio lub pośrednio wszystkie udziały lub akcje;
• spółek, w których wspólnicy (akcjonariusze) posiadają udziały lub akcje w tej samej proporcji.

Jak trafnie podkreśla prof. Oplustil, połączenia horyzontalne znajdują swój praktyczny wyraz w reorganizacjach grup kapitałowych, gdy konieczne jest skonsolidowanie aktywów i pasywów „rozproszonych” w wielu spółkach całkowicie zależnych, funkcjonujących równolegle na tym samym bądź różnym poziomie struktury holdingowej.[1]

Z perspektywy prawnej dopuszczalność zastosowania połączenia bezemisyjnego znacznie upraszcza oraz ogranicza czaso- i kosztochłonność całej procedury połączenia „siostrzanego”.

Połączenia bezemisyjne spółek sióstr – szereg wątpliwości podatkowych

Co do zasady, na gruncie przepisów ustawy o CIT połączenia spółek są neutralne podatkowo pod warunkiem przeprowadzenia przez spółkę przejmującą emisji nowych udziałów (akcji), których wartość odpowiada wartości majątku spółki przejmowanej.

 Zgodnie z przepisem art. 12 ust. 1 pkt 8d ustawy o CIT przychód do opodatkowania po stronie spółki przejmującej powstaje natomiast w szczególności wtedy, gdy wartość rynkowa (ustalona na dzień poprzedzający dzień połączenia) otrzymanego majątku spółki przejmowanej jest wyższa od wartości emisyjnej udziałów (akcji) przyznanych wspólnikom (akcjonariuszom) spółki przejmowanej. Ponadto, w określonych przypadkach przychodem spółki przejmującej może być również wartość rynkowa (ustalona na dzień poprzedzający dzień połączenia) majątku spółki przejmowanej w części przewyższającej:

• wartość przyjętą dla celów podatkowych składników majątku spółki przejmowanej, nie wyższą od wartości rynkowej tych składników;
• cenę nabycia udziałów (akcji) spółki przejmowanej w części odpowiadającej udziałowi spółki przejmującej w kapitale zakładowym spółki przejmowanej.

Niestety, wprowadzona nowelizacją k.s.h dopuszczalność połączeń bezemisyjnych spółek sióstr, nie została skorelowana ze zmianami w ustawie o CIT. Brakowało więc jasnych przepisów regulujących skutki podatkowe tego typu transakcji. Ograniczono się jedynie do dodania przepisów art. 15 ust. 1la ustawy o CIT oraz art. 22 ust. 1gc ustawy o PIT dotyczących sposobu ustalenia kosztów uzyskania przychodów w przypadku odpłatnego zbycia udziałów (akcji) spółki przejmującej, gdy połączenie nastąpiło bez przyznawania udziałów (akcji) spółki przejmującej. Co więcej, do niedawna stan ten nie ulegał jakiejkolwiek zmianie, dopiero na mocy ustawy z dnia 5 sierpnia 2025 r. przewidziano stosowną zmianę ustawy o CIT.

Zgodnie z nowym brzmieniem wspominanego przepisu art. 12 ust. 1 pkt 8d ustawy o CIT wprost uregulowano, że: przychód nie powstaje w przypadku połączenia przeprowadzanego na podstawie art. 515¹ § 1 k.s.h. Ustawa zmieniająca została podpisana przez Prezydenta w dniu 21 sierpnia 2025 r. Najpóźniejsza data ogłoszenia w Dzienniku Ustaw przewidywana jest na 5 września 2025 r. Ustawa zmieniająca wejdzie w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

W tym miejscu podkreślić należy, iż przepisy podatkowe formułują określone i coraz bardziej rygorystyczne wymogi dotyczące zachowania neutralności podatkowej procesów reorganizacyjnych (m.in. połączeń). Zmiany wprowadzone od 1 stycznia 2022 r. w ramach tzw. Polskiego Ładu istotnie ograniczyły neutralność podatkową połączeń. W dodatku, redakcja tych przepisów jest bardzo skomplikowana i budzi nadal szereg wątpliwości interpretacyjnych.

Z uwagi na powyższe, precyzyjne i jednoznaczne ustalenie konsekwencji podatkowych połączeń bezemisyjnych spółek sióstr, w tym warunków zachowania ich neutralności podatkowej było w istocie niemożliwe. Można przypuszczać, że intencją ustawodawcy nie było wprowadzenie nowego trybu uproszczonego połączenia, który skutkowałby odmiennym opodatkowaniem, jednakże jeszcze w aktualnym stanie prawnym niestety nie można stwierdzić tego na pewno.

Ta niepewność znajduje swoje odzwierciedlenie w praktyce – połączenia bezemisyjnego spółek sióstr mimo, że dopuszczone już blisko dwa lata temu, są stosowane bardzo rzadko.

Połączenia bezemisyjne spółek sióstr – interpretacje podatkowe i orzecznictwo

W przypadku połączenia bezemisyjnego spółki matki przejmującej spółkę córkę (tj. dopuszczalnego sprzed omawianej nowelizacji k.s.h.) istnieją utrwalone linie interpretacyjne Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej oraz orzecznicze sądów administracyjnych potwierdzające brak zastosowania przepisu art. 12 ust. 1 pkt 8d ustawy o CIT, czyli brak przychodu podatkowego po stronie spółki przejmującej. W praktyce oznacza to, że tego typu połączenia bezemisyjne uznaje się za neutralne podatkowo.

Odmiennie wygląda jednak sytuacja w przypadku połączeń bezemisyjnych spółek sióstr. Pomimo niewątpliwych podobieństw, Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej konsekwentnie stoi na stanowisku, że dla tego typu połączeń bezemisyjnych przepis art. 12 ust. 1 pkt 8d ustawy o CIT powinien znajdować zastosowanie.

Co więcej, można już mówić o ukształtowanej linii interpretacyjnej, czego przykładem są liczne interpretacje indywidualne, m.in.: z dnia 21 grudnia 2023 r. (sygn. 0111-KDIB1-1.4010.680.2023.1.AW), z dnia 08 marca 2024 r., (sygn. 0114-KDIP2-1.4010.5.2024.2.PP) z dnia 20 lutego 2025 r. (sygn. 0114-KDIP2-2.4010.689.2024.2.SP), czy z dnia 29 maja 2025 r. (sygn. 0114-KDIP2-2.4010.167.2025.1.SJ).

Ograniczające się wyłącznie do ściśle językowej wykładni przepisów stanowisko Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej pozostaje w sprzeczności z celem ustawodawcy, który dopuścił wprost możliwość przeprowadzania połączeń bezemisyjnych spółek sióstr do polskiego porządku prawnego. Odmienna interpretacja przepisów podatkowych dla tych dwóch rodzajów połączeń bezemisyjnych prowadzi do bezpodstawnej dyskryminacji grupy podatników zainteresowanych przeprowadzeniem połączenia bezemisyjnego spółek sióstr, gdzie efekt ekonomiczny transakcji jest analogiczny jak w przypadku połączenia spółki matki i spółki córki.

Pewną przeciwwagę dla tego podejścia zaczyna tworzyć orzecznictwo sądów administracyjnych. W prowadzonych przez nie sprawach zapadły już kilkukrotnie orzeczenia zrównujące podatkowe skutki połączeń bezemisyjnych spółek sióstr ze skutkami łączenia się spółki córki ze spółką matką.

Na tę chwilę wyroki są jeszcze nieprawomocne, ponieważ zostały wydane przez wojewódzkie sądy administracyjne:

• w Gdańsku z dnia 21 stycznia 2025 r. (sygn. akt I SA/Gd 799/24),
• w Krakowie z dnia 11 marca 2025 r. (sygn. akt I SA/Kr 974/24),
• w Warszawie, z dni: 11 grudnia 2024 r. (sygn. akt III SA/Wa 2256/24), 3 października 2024 r. (sygn. akt III SA/Wa 1425/24) oraz 10 lipca 2024 r. (sygn. akt III SA/Wa 947/24).

Szczególnie interesujące jest uzasadnienie wyroku WSA w Warszawie z dnia 10 lipca 2024 r. (sygn. akt III SA/Wa 947/24), w którym skład orzekający stwierdził, że nawet na podstawie wykładni językowej przepis art. 12 ust. 1 pkt 8d ustawy o CIT nie znajduje zastosowania. Skoro przepis odnosi się do nadwyżki wartości majątku ponad wartość emisyjną udziałów (akcji), to w przypadku połączeń bezemisyjnych nadwyżka taka nie może wystąpić (i przepis nie może znaleźć zastosowania) – bo nie istnieje wartość emisyjna udziałów (akcji).

W orzecznictwie sądów administracyjnych pojawił się jednakże również jeden wyrok przyznający rację stanowisku Dyrektora KIS, które wydał w dniu 25 czerwca 2024 r. WSA we Wrocławiu (sygn. akt I SA/Wr 104/24).

Podsumowanie

W świetle przedstawionych okoliczności, przedsiębiorcy musieli uzbroić się w cierpliwość w oczekiwaniu na pierwsze wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego na korzyść podatników, które mogłyby stanowić wytyczne dla przyszłych interpretacji podatkowych Dyrektora KIS oraz orzecznictwa sądowoadministracyjnego.

Na szczęście, ustawodawca (w końcu) zdecydował się na interwencję w sprawie omawianych wątpliwości podatkowych zmieniając przepis art. 12 ust. 1 pkt 8d ustawy o CIT. Jednoznaczne jego brzmienie wprost wyłączające powstanie przychodu dla połączeń bezemisyjnych spółek sióstr wydaje się uprawniać do stwierdzenia, że wszelkie niepewności zostaną rozwiane, a tego typu połączenia staną się powszechne w praktyce. Niemniej, z uwagi na często zaskakujące interpretacje przepisów podatkowych przez Dyrektora KIS, będziemy na bieżąco nadal monitorować rozwój orzecznictwa i praktyki interpretacyjnej oraz poinformujemy o nowych rozstrzygnięciach w tym zakresie na łamach naszego bloga.

Ze względu na istotne ryzyka, jakie mogą wiązać się z przeprowadzeniem omawianego połączenia bezemisyjnego, przynajmniej jeszcze przez pewien czas, rekomendujemy uzyskanie indywidualnej interpretacji podatkowej przed dokonaniem planowanej transakcji. Może ona stanowić skuteczną ochronę prawną w przypadku sporu z organami podatkowymi.

Zespół Prawa Spółek i Transakcji kancelarii Sobczyńscy i Partnerzy | FSG Prawo posiada bogate doświadczenie w doradztwie przy procesach reorganizacyjnych, w tym w połączeniach, podziałach i przekształceniach spółek. Chętnie wesprzemy Państwa zarówno w przygotowaniu i przeprowadzeniu procesu, jak i w uzyskaniu interpretacji podatkowej.

W przypadku pytań lub chęci omówienia konkretnej sytuacji zapraszamy do kontaktu.

Marcin Zdralewicz – radca prawny

[1] Oplustil Krzysztof, Połączenie horyzontalne („siostrzane”) jako nowy uproszczony tryb połączenia spółek kapitałowych, Przegląd Prawa Handlowego 1/2024