Sukcesja uniwersalna w procesie połączenia i podziału spółek prawa handlowego

Połączenie i podział spółek prawa handlowego

Sukcesja uniwersalna często towarzyszy procesom transformacyjnym zachodzącym w spółkach prawa handlowego. Zgodnie z przepisami Kodeksu spółek handlowych (dalej jako: „KSH”), zaliczamy w szczególności do tych procesów transformacyjnych: połączenie (przepis art. 491 i nast. KSH), przekształcenie (przepis art. 551 i nast. KSH), podział (przepis art. 529 i nast. KSH).

Z uwagi na ciągłość podmiotową spółki przekształcanej i spółki przekształconej (zasadę kontynuacji), tj. zmianę formy prawnej, sukcesja uniwersalna występuje jedynie w przypadku połączenia i podziału. Procesy transformacyjne te należy co do zasady poprzedzić odpowiednim planem połączenia lub podziału, w których wskazane są m.in. prawa i obowiązki jakie przejdą na ich następców prawnych.

Połączenie

Zgodnie z treścią przepisu art. 492 § 1 KSH, połączenie może nastąpić na jeden z dwóch sposobów:

1. Inkorporacja (łączenie się przez przejęcie) – oznacza to, że jedna ze spółek (spółka przejmująca) przejmuje majątek drugiej spółki (spółka przejmowana). Wspólnicy spółki przejmowanej w następstwie tej czynności zostają wspólnikami lub akcjonariuszami spółki przejmującej.
2. Fuzja – oznacza to zawiązanie nowej spółki kapitałowej na którą przechodzi majątek wszystkich łączących się spółek. Wspólnicy lub akcjonariusze tych spółek stają się wspólnikami lub akcjonariuszami nowo zawiązanej spółki, otrzymując udziały lub akcje proporcjonalnie do wniesionego wkładu do majątku spółki.

Podział

Natomiast podział, zgodnie z treścią przepisu art. 529 § 1 KSH, może nastąpić poprzez:

1. Rozdzielenie, które może nastąpić na jeden z poniżej wskazanych sposobów:
   • podział poprzez przejęcie – oznacza to przeniesienie całego majątku spółki dzielonej na inne spółki. W zamian wspólnicy spółki dzielonej obejmują udziały lub akcje spółki przejmującej.
   • podział poprzez zawiązanie nowych spółek – oznacza to zawiązanie nowych spółek i przeniesienie majątku spółki dzielonej. W zamian dotychczasowi wspólnicy otrzymują udziały lub akcje spółek nowo zawiązanych.
   • podział poprzez przejęcie i zawiązanie nowej spółki – oznacza to przeniesienie całego majątku spółki dzielonej na spółkę istniejącą oraz na nowo zawiązaną spółkę lub spółki.
2. Wydzielenie – oznacza to przeniesienie części majątku spółki dzielonej na spółkę istniejącą lub nowo zawiązaną .

Wynikiem wskazanych procesów jest powstanie podmiotu, który w założeniu ma kontynuować działalność gospodarczą realizowaną przez podmioty, z których został utworzony. W tym celu konieczne jest przejęcie praw i obowiązków spółki dzielonej przez spółki przejmujące lub nowo zawiązane. Odbywa się to w ramach zasady sukcesji uniwersalnej praw i obowiązków w zakresie określonym w planie podziału. Nowe spółki, co do zasady, uzyskują w ten sposób prawa bez konieczności ich indywidualnego i każdorazowego ich przenoszenia.

Na czym polega sukcesja uniwersalna

Sukcesja uniwersalna to przejęcie przez spółkę sukcesorkę (spółkę powstałą w wyniku połączenia lub podziału) zbioru praw i obowiązków pozostałych spółek biorących udział w procesie. Przejście praw i obowiązków następuje z mocy prawa (nie wymaga dokonywania żadnych dodatkowych czynności prawnych), z dniem dokonania wpisu we właściwym rejestrze.

Sukcesja obejmuje niemal całość praw i obowiązków cywilnoprawnych, organizacyjnych oraz pracowniczych. Ograniczenie sukcesji następuje przede wszystkim w przypadku stosunków administracyjnoprawnych. Oznacza to, że nowa spółka „wstępuje” w miejsce innej spółki i staje się w szczególności stroną wszelkich praw i obowiązków (np. wynikających z umów) zawartych przez poprzedni podmiot – z wyłączeniem wprost przewidzianych ograniczeń.

W ramach sukcesji uniwersalnej następuje również przejęcie zobowiązań oraz długów, bez konieczności uzyskiwania zgody wierzyciela na to przejęcie, z uwagi na ustanie bytu prawnego „poprzedniego dłużnika” lub przeniesienie tego prawa w planie podziału. Sukcesja uniwersalna odbywa się również w sprawach procesowych, bez względu na etap toczącego się postępowania.

Sukcesja uniwersalna wpływa również na ograniczone prawa rzeczowe.

Ograniczenia bądź wyłączenia sukcesji uniwersalnej

Regulacja ustawowa sukcesji uniwersalnej nie jest jednak nieograniczona. Przepis art. 494 § 2 KSH oraz przepis art. 531 § 2 KSH stanowią bowiem, że na nowo powstały podmiot przechodzą w szczególności koncesje, zezwolenia oraz ulgi, które zostały przyznane spółce przejmowanej, którejkolwiek ze spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki lub pozostające w związku z przydzielonymi jej w planie podziału składnikami majątku spółki dzielonej, chyba że ustawa (przepisy szczególne) lub decyzja o udzieleniu koncesji, zezwolenia lub ulgi stanowi inaczej.

Zakres praw i obowiązków administracyjnoprawnych, w szczególności wynikających z udzielonych zezwoleń, koncesji oraz pozwoleń na działalność regulowaną został znacznie ograniczony. Pomimo udzielenia koncesji lub zezwolenia innej spółce biorącej udział w procesie połączenia lub podziału, treść tej decyzji lub przepisy szczególne (ustawa) mogą wyłączyć możliwość jej przeniesienia lub uzależnić jej przeniesienie na spółkę sukcesorkę od decyzji właściwego organu lub spełnienia określonych w ustawie warunków. 

Wobec powyższego przed przystąpieniem do realizacji procesu połączenia lub podziału należy każdorazowo zbadać koncesje, pozwolenia oraz decyzje pod kątem możliwości przeniesienia praw z nich wynikających na spółkę sukcesorkę, a także przepisy szczególne dotyczące danych stosunków administracyjnoprawnych.

Inne przypadki

Poza ograniczeniami w przeniesieniu praw i obowiązków, wynikających z sukcesji uniwersalnej, przygotowując proces połączenia lub podziału spółek prawa handlowego, konieczne jest zbadanie aktualnego stanu prawnego wszystkich składników majątkowych tej spółki, pod kątem wystąpienia zdarzeń mogących ograniczać jej prawa i obowiązki.

Nabycie nieruchomości przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa

W procesie połączenia lub podziału spółki, a także w procesie przekształcenia Krajowemu Ośrodkowi Wsparcia Rolnictwa („KOWR”) mogą przysługiwać różne uprawnienia na podstawie ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 roku o kształtowaniu ustroju rolnego, które mogą mieć istotne skutki.

Przykładowo KOWR może przysługiwać prawo do złożenia oświadczenia o wykupie nieruchomości rolnej, tj. prawo do złożenia oświadczenia o nabyciu nieruchomości rolnej, której nabycie następuje w wyniku procesów transformacyjnych.

Należy zwrócić uwagę, że powyższa ustawa posiada autonomiczne definicje i szerokie rozumienie wielu pojęć, w szczególności nabycia nieruchomości rolnej. Oznacza to, że w przypadku, gdy spółka jest właścicielem nieruchomości rolnych uprawnienie KOWR może mieć znaczące ograniczenie dla procesów transformacyjnych, czy także transakcji na tych podmiotach i wymaga dodatkowego ustrukturyzowania takich działań również pod względem takich uprawnień.

Postanowienia umowne – zastosowanie klauzul change of control:

Wskazać należy również, że pewnego rodzaju konsekwencje mogą wystąpić z poziomu postanowień umownych i odpowiedzialności na tej podstawie. W umowach mogą być zawarte klauzule change of control.

Mają one postać zastrzeżenia określonego skutku wskazanego w klauzuli na wypadek, gdy ma nastąpić określona i założona zmiana, np. wskutek procesów transformacyjnych, wskutek zmiany kontroli nad podmiotem, np. w formie zmiany struktury właścicielskiej.

W takim przypadku najczęściej wprowadzane jest zobowiązanie takiego podmiotu do uzyskania wcześniejszej zgody drugiej strony umowy na określoną czynność lub uprzednie poinformowanie o takim zaplanowanym działaniu. Naruszenie takiego zobowiązania może skutkować różnymi konsekwencjami. Przykładowo: uprawnieniem drugiej strony do wypowiedzenia umowy, wymagalności określonego roszczenia, zapłaty kary, ustanowienia innych zabezpieczeń.

Klauzule te najczęściej występują w obrocie w umowach zawieranych z instytucjami finansowymi.

W przypadku planowania połączenia, podziału lub przekształcenia, konieczne jest również zbadanie umów pod kątem klauzul change of control choćby celem uniknięcia ewentualnej sankcji z niej wynikającej, bądź w celu dopełnienia nałożonych w nich obowiązków, czy ewentualnego zminimalizowania ryzyk.

W razie jakichkolwiek dalszych pytań oraz wątpliwości zachęcamy do kontaktu z ekspertami Zespołu Prawa Spółek i Transakcji kancelarii Sobczyńscy i Partnerzy | FSG Prawo.