Wyjście wspólnika ze spółki jawnej – czy wystarczy zawarcie porozumienia wspólników?

Spółki osobowe funkcjonują w oparciu o bezpośrednie zaangażowanie wspólników w biznes i względnie stały skład osobowy. Wspólnicy takich spółek, np. spółek jawnych, spółek komandytowych, mogą jednak napotkać różne sytuacje, w których konieczne staje się wyjście wspólnika ze spółki lub reorganizacja struktury właścicielskiej spółki. Z tego artykułu dowiesz się o możliwości wyjścia wspólnika spółki jawnej za porozumieniem stron – konsensualnie pomiędzy wspólnikami.

Wypowiedzenie umowy spółki

Podstawową metodą wyjścia wspólnika ze spółki jest wypowiedzenie umowy spółki. Jest to możliwe, gdy umowa została zawarta na czas nieoznaczony. Wypowiedzenie umowy spółki nie wymaga porozumienia z pozostałymi wspólnikami. Wspólnik chcący wypowiedzieć umowę spółki musi złożyć stosowne oświadczenie – wszystkim pozostałym wspólnikom lub co najmniej jednemu wspólnikowi uprawnionemu do reprezentowania spółki – z zachowaniem sześciomiesięcznego terminu wypowiedzenia, liczonego na koniec roku obrotowego.

Oświadczenie o wypowiedzeniu musi być złożone w formie pisemnej, przy czym dopuszczalna jest również forma elektroniczna z kwalifikowanym podpisem elektronicznym.

Z momentem złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu umowy spółki wspólnik nie przestaje być od razu wspólnikiem. Wystąpienie wspólnika następuje z ostatnim dniem roku obrotowego spółki. Po wystąpieniu wspólnika spółka musi rozliczyć się z występującym wspólnikiem. Sumę należną występującemu wspólnikowi oznacza się na podstawie osobnego bilansu, uwzględniającego wartość zbywczą majątku spółki, którą określa się na ostatni dzień roku obrotowego, w którym upłynął termin wypowiedzenia.

Po wypowiedzeniu umowy spółki, jej dalsze funkcjonowanie w dotychczasowym składzie – z wyłączeniem występującego wspólnika – jest możliwe tylko wtedy, gdy przewiduje to umowa spółki. Jeśli takiego postanowienia brak, pozostali wspólnicy mogą podjąć uchwałę o dalszym trwaniu spółki przed upływem terminu wypowiedzenia umowy spółki.

Innymi słowy, to każdy wspólnik może jednostronnie zadecydować o tym czy chce dalej pozostawać w spółce jawnej i nie musi tego konsultować z pozostałymi wspólnikami. Ten tryb wyjścia jest rekomendowany, gdy dojście do porozumienia z pozostałymi wspólnikami jest utrudnione, czy też wręcz niemożliwe.

Z tego względu warto już na etapie tworzenia umowy spółki przewidzieć zasady dotyczące dalszego trwania spółki po wypowiedzeniu – jeszcze przed powstaniem ewentualnego konfliktu, czy przed planowym wyjściem wspólnika ze spółki.

Porozumienie wspólników jako podstawa wyjścia

Kodeks spółek handlowych nie przewiduje wprost wyjścia wspólnika na podstawie porozumienia.

Część orzecznictwa przyjmuje, że ustawodawca nie przewidział możliwości wystąpienia wspólnika ze spółki jawnej na podstawie porozumienia pomiędzy dotychczasowymi wspólnikami i spółką, jak również nie odwołał się do możliwości uregulowania takiej okoliczności w umowie spółki.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 maja 2021 r. I CSKP 164/21:

„(…) nawet gdyby przyjąć możliwość względnie obowiązującego charakteru art. 65 § 1 k.s.h., jak to podnosi powódka w skardze kasacyjnej, to wspólnicy musieliby uregulować wystąpienie wspólnika ze spółki na podstawie umowy pomiędzy wspólnikami i spółką w umowie spółki, określając zarówno zasadę takiego wystąpienia, jak i zasady rozliczeń ze wspólnikiem, w tym datę określenia bilansu ostatecznego, metody wyceny udziału kapitałowego, reguły wyliczenia udziału ustępującego wspólnika w zyskach i stratach oraz w zyskach i stratach ze spraw jeszcze nie zakończonych. Zastosowanie na podstawie art. 2 k.s.h. w zw. z art. 353¹ k.c. takiej możliwości wystąpienia wspólnika nie może przekraczać granic określonych w art. 353¹ k.c. a zatem strony nie mogłyby skonstruować takich postanowień, które wykluczałyby lub ograniczały roszczenia wspólnika występującego w stosunku do zasad określonych w kodeksie spółek handlowych; byłyby one sprzeczne z istotą stosunku spółki.”

Na podstawie naszej codziennej praktyki możemy jednak stwierdzić, że zasada swobody umów zezwala wspólnikom na uregulowanie zasad wystąpienia wspólnika w umowie spółki lub odrębnie – w formie porozumienia. Wspólnicy mogą uregulować moment wyjścia, przesłanki wyjścia, jak również zasady wyceny udziału wychodzącego wspólnika, jak i inne kwestie związane z wyjściem wspólnika będące istotne dla wspólników.

Charakterystyka spraw korporacyjnych oraz postępowania w sprawie wpisu zmian w Krajowym Rejestrze Sądowym wpływa na zakres orzeczeń dotyczących wpisu zmian w zakresie umownego wyjścia wspólnika ze spółki. Pozytywne rozstrzygnięcia przez sądy rejestrowe kwestii umownego wyjścia wspólników ze spółki osobowej pozostają najczęściej „przemilczane” i niepublikowane, przy czym niekorzystne rozstrzygnięcia, skarżone przez wspólników, często są publikowane przez sądy. Uzasadnienie niemożliwości umownego uregulowania wyjścia wspólnika wyłącznie na publikowanych orzeczeniach sądowych może stwarzać fałszywy obraz tego, że dominującym poglądem, a tym samym praktyką, jest niemożliwość umownego uregulowania wyjścia wspólnika ze spółki jawnej.

W praktyce jednak wiele sądów rejestrowych dopuszcza wpisy zmian dotyczących wystąpienia wspólnika ze spółki na podstawie zawartego porozumienia – pod warunkiem, że przedłożona dokumentacja jest spójna, zgodna z zasadami współżycia społecznego, zasadą swobody umów, jak również nie budzi wątpliwości co do intencji stron. Zbyt ogólne, niepełne lub nieprecyzyjne uregulowanie tych kwestii może prowadzić do zakwestionowania ich legalności przez sąd, jak również do długoletniego konfliktu pomiędzy wspólnikami. Do najczęstszych obszarów konfliktów pomiędzy wspólnikami należą wątpliwości co do samego wyjścia wspólnika, rozliczenia pomiędzy wychodzącym wspólnikiem, a spółką, czy pozostałymi wspólnikami, w tym w zakresie wzajemnych roszczeń z różnych tytułów, np. wniesionych wkładów. Powyższe ryzyka nie wyczerpują wręcz licznych obszarów powodujących powstanie konfliktu.

Możliwe jest również uregulowanie tych kwestii w samej umowie spółki.

Zbycie ogółu praw i obowiązków

Jednym z alternatywnych sposobów wyjścia wspólnika ze spółki jawnej jest zbycie ogółu praw i obowiązków. Choć rozwiązanie to nie jest tak powszechnie stosowane jak wypowiedzenie umowy spółki, może być bardzo efektywnym narzędziem – zwłaszcza w sytuacjach, gdy możliwe jest znalezienie nabywcy gotowego przejąć rolę wspólnika.

Zgodnie z przepisem art. 10 § 1 Kodeksu spółek handlowych, ogół praw i obowiązków wspólnika spółki jawnej może być przeniesiony na inną osobę tylko wówczas, gdy umowa spółki przewiduje taką możliwość. Co więcej,  zbycie ogółu praw i obowiązków wspólnika w spółce jawnej wymaga jednomyślnej zgody wszystkich pozostałych wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. W przypadku przeniesienia ogółu praw i obowiązków wspólnika na inną osobę, za zobowiązania występującego wspólnika związane z uczestnictwem w spółce osobowej i zobowiązania tej spółki osobowej odpowiadają solidarnie występujący wspólnik oraz wspólnik przystępujący do spółki.

Z tego względu warto odpowiednio wcześniej – najlepiej już na etapie zawierania umowy spółki – przewidzieć szczegółowe regulacje dotyczące możliwości zbycia ogółu praw i obowiązków.

Podsumowanie

Porozumienie wspólników w sprawie wyjścia wspólnika ze spółki jest rozwiązaniem pozwalającym na kompleksowe i dostosowane do potrzeb wspólników zakończenie współpracy, bez ograniczeń kodeksowych regulacji. Wyjście wspólnika za porozumieniem może być znacznie korzystniejsze dla wspólnika wychodzącego, pozostałych wspólników oraz samej spółki, poprzez niezakłócone działanie spółki, brak konfliktów i dalszy rozwój biznesu. Rekomendujemy przemyślane, kompleksowe i dostosowane do Państwa potrzeb uregulowanie kwestii wyjścia wspólników, aby zapewnić bezpieczeństwo i pewność działalności w ramach spółki.

W razie jakichkolwiek dalszych pytań oraz wątpliwości zachęcamy do kontaktu z ekspertami Zespołu Prawa Spółek i Transakcji kancelarii Sobczyńscy i Partnerzy | FSG Prawo.

Kancelaria Sobczyńscy i Partnerzy | FSG Prawo posiada bogate doświadczenie w obszarze doradztwa korporacyjnego i sporów wspólników, a nasi eksperci z zespołu prawa spółek i transakcji pomogą Ci wybrać odpowiednie, bezpieczne i skuteczne rozwiązania. Nasi eksperci wspierają biznes na wszelkich etapach transakcji korporacyjnych – od planowania struktury transakcji, przez negocjacje i przygotowanie dokumentacji, aż po finalizację i wdrożenie ustaleń.

Adrian Pluto Prondzinski – radca prawny

Orest Ochocki – partner/radca prawny