Wyroki TSUE korzystne dla kredytobiorców

w dniu 15 czerwca 2023 r. wydane zostały przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, dwa wyroki odnoszące się do kredytów frankowych.

Mamy przyjemność poinformować, że oba orzeczenia są korzystne dla kredytobiorców.

W szczególności wynika z nich, że:

1. w przypadku unieważnienia umowy banki nie mogą domagać się dodatkowych opłat,
2. wstrzymanie spłaty kredytu będzie łatwiejsze,
3. prócz zwrotu wpłaconych kwot, kredytobiorcy będą mogli domagać się wynagrodzenia za bezpodstawne korzystanie przez bank z ich pieniędzy, w przypadku nadpłaconego kapitału kredytu,
4. prawo unijne ma chronić przede wszystkim konsumentów, a nie instytucje finansowe.

Wyrok w sprawie C-520/21

Postępowanie przez Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie C-520/21 zainicjowane zostało na skutek pytania prejudycjalnego zadanego przez Sąd Rejonowy dla Warszawy – Śródmieścia w Warszawie, dotyczącego  wykładni art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. 1993, L 95, s. 29) oraz zasad skuteczności, pewności prawa i proporcjonalności.

Kwestia rozstrzygana przez TSUE odnosi się do etapu następującego po uznaniu umowy kredytowej za nieważną. Pytanie brzmi następująco:

„Czy art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, a także zasady skuteczności, pewności prawa i proporcjonalności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej przepisów krajowych, zgodnie z którą w przypadku uznania, że umowa kredytu zawarta przez bank i konsumenta jest od początku nieważna z powodu zawarcia w niej nieuczciwych warunków umownych, strony oprócz zwrotu pieniędzy zapłaconych w wykonaniu tej umowy (bank – kapitału kredytu, konsument – rat, opłat, prowizji i składek ubezpieczeniowych) oraz odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty mogą domagać się także innych świadczeń, w tym należności (w szczególności wynagrodzenia, odszkodowania, zwrotu kosztów lub waloryzacji świadczenia) z tytułu tego, że:

1. spełniający świadczenie pieniężne został czasowo pozbawiony możliwości korzystania ze swoich pieniędzy, przez co utracił możliwość zainwestowania ich i osiągnięcia dzięki temu korzyści,
2. spełniający świadczenie pieniężne poniósł koszty obsługi umowy kredytu i przekazania pieniędzy drugiej stronie,
3. otrzymujący świadczenie pieniężne odniósł korzyść polegającą na tym, że mógł czasowo korzystać z cudzych pieniędzy, w tym mógł je zainwestować i dzięki temu uzyskać korzyści,
4. otrzymujący świadczenie pieniężne czasowo miał możliwość korzystania z cudzych pieniędzy nieodpłatnie, co byłoby niemożliwe w warunkach rynkowych,
5. wartość nabywcza pieniędzy spadła na skutek upływu czasu, co oznacza realną stratę dla spełniającego świadczenie pieniężne,
6. czasowe udostępnienie pieniędzy do korzystania może zostać potraktowane jako spełnienie usługi, za którą spełniający świadczenie pieniężne nie otrzymał wynagrodzenia?”

Trybunał Sprawiedliwości w odpowiedzi na zadane pytanie prejudycjalne wskazał, iż dyrektywa 93/13 nie reguluje wyraźnie skutków nieważności umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem po usunięciu zawartych w niej nieuczciwych warunków. W związku z tym do państw członkowskich należy określenie skutków, jakie pociąga za sobą takie stwierdzenie, przy czym ustanowione przez nie w tym względzie przepisy powinny być zgodne z prawem Unii, a w szczególności z celami tej dyrektywy.

W dalszej kolejności podniesiono, że warunek umowny uznany za „nieuczciwy” należy co do zasady uznać za nigdy nieistniejący, tak by nie wywoływał on skutków wobec konsumenta. W związku z tym sądowe stwierdzenie nieuczciwego charakteru takiego warunku powinno co do zasady skutkować przywróceniem sytuacji prawnej i faktycznej, w jakiej konsument znajdowałby się w braku takiego warunku, uzasadniając w szczególności prawo do zwrotu korzyści nienależnie nabytych przez przedsiębiorcę, ze szkodą dla konsumenta, w oparciu o wspomniany nieuczciwy warunek (zob. podobnie wyrok z dnia 31 marca 2022 r., Lombard Lízing, C‑472/20, EU:C:2022:242, pkt 50, 55 i przytoczone tam orzecznictwo).

Mając na uwadze powyższe Trybunał wskazał, że dyrektywa 93/13 nie stoi na przeszkodzie wykładni prawa krajowego, zgodnie z którą konsument ma prawo żądać od instytucji kredytowej rekompensaty wykraczającej poza zwrot miesięcznych rat i kosztów zapłaconych z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty, pod warunkiem poszanowania celów dyrektywy 93/13 i zasady proporcjonalności.

W zakresie zaś podobnych roszczeń kredytodawcy wobec konsumenta, Trybunał podniósł, iż zgodnie z zasadą nemo auditur propriam turpitudinem allegans (powołujący się na własny występek nie będzie wysłuchany) nie można dopuścić ani do tego, by strona czerpała korzyści gospodarcze ze swojego niezgodnego z prawem zachowania, ani do tego, by otrzymała odszkodowanie za niedogodności nim wywołane.

W konsekwencji, dyrektywa 93/13 stoi na przeszkodzie wykładni prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty.

Podsumowując, powyższe orzeczenie w całości odpowiada wydanej wcześniej opinii Rzecznika Generalnego TSUE i jest korzystne dla konsumentów. Opinia ta wskazywała bowiem, że sądy krajowe będą musiały rozstrzygnąć, czy kredytobiorcom po unieważnieniu umowy przysługuje wynagrodzenie za korzystanie przez bank z ich środków. Prawo unijne nie stoi na przeszkodzie, by konsumenci wysuwali takie roszczenia. Jednocześnie, postanowienia dyrektywy 93/13 stoją na przeszkodzenie dochodzeniu analogicznych roszczeń przez banki.

Wyrok w sprawie C-287/22

Drugie orzeczenie dotyczy pytania prejudycjalnego Sądu Okręgowego w Warszawie, XXVIII Wydział Cywilny, o następującej treści:

„Czy w świetle zasady skuteczności i proporcjonalności art. 6 ust. 1 oraz art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 sprzeciwiają się takiej wykładni przepisów krajowych lub orzecznictwu krajowemu, zgodnie z którymi sąd krajowy może – w szczególności ze względu na ciążące na konsumencie obowiązki rozliczenia się z przedsiębiorcą albo dobrą sytuację finansową przedsiębiorcy – nie uwzględnić wniosku konsumenta o zarządzenie przez sąd środka tymczasowego (zabezpieczenia powództwa) polegającego na zawieszeniu na czas trwania postępowania wykonywania umowy, która prawdopodobnie zostanie uznana za nieważną na skutek usunięcia z niej nieuczciwych warunków umownych?”.

W uzasadnieniu wyroku, Trybunał odniósł się do orzecznictwa unijnego wskazując, m.in., że dyrektywa 93/13 stoi na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które nie pozwala sądowi rozpoznającemu sprawę co do istoty, właściwemu do dokonania oceny nieuczciwego charakteru warunku umownego, na zarządzenie środków tymczasowych, takich jak zawieszenie postępowania egzekucyjnego, w sytuacji gdy zarządzenie takich środków jest konieczne do zagwarantowania pełnej skuteczności jego ostatecznego orzeczenia, ponieważ przepisy te mogą naruszać skuteczność ochrony zamierzonej przez wspomnianą dyrektywę (zob. podobnie wyrok z dnia 14 marca 2013 r., Aziz, C‑415/11, EU:C:2013:164, pkt 59, 60, 64).

Ponadto Trybunał wyjaśnił, że potrzeba zarządzenia takiego środka może ujawnić się między innymi wówczas, gdy istnieje ryzyko, że przez cały czas trwania postępowania sądowego, który może okazać się znacząco długi, konsument będzie płacić raty w kwocie wyższej niż ta, która byłaby faktycznie należna, gdyby zakwestionowany warunek został usunięty (zob. podobnie postanowienie z dnia 26 października 2016 r., Fernández Oliva i in., od C‑568/14 do C‑570/14, EU:C:2016:828, pkt 34–36).

Ponadto, jak wskazano w pkt 42 niniejszego wyroku, zastosowanie takiego środka tymczasowego wydaje się tym bardziej konieczne, gdy konsument ten wypłacił danemu bankowi kwotę wyższą od kwoty pożyczonej jeszcze przed wszczęciem postępowania.

Trybunał podniósł, iż nie jest wykluczone, że w braku zarządzenia środka tymczasowego mającego na celu zawieszenie zobowiązania umownego tego samego konsumenta przedłużenie danego postępowania doprowadzi do pogorszenia jego sytuacji finansowej do tego stopnia, że konsument ten nie będzie miał już możliwości wszczęcia niezbędnych działań w celu uzyskania zwrotu kwot, do których ma prawo na podstawie unieważnionej umowy.

W związku z tym ochrona zagwarantowana konsumentom przez dyrektywę 93/13, a w szczególności przez jej art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1, wymaga, aby sąd krajowy miał możliwość zarządzenia odpowiedniego środka tymczasowego, jeżeli jest to konieczne dla zapewnienia pełnej skuteczności przyszłego orzeczenia w odniesieniu do nieuczciwego charakteru warunków umownych.

Ostatecznie, odpowiadając na pytanie zadane przez sąd krajowy, Trybunał Sprawiedliwości UE wskazał, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 w związku z zasadą skuteczności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie orzecznictwu krajowemu, zgodnie z którym sąd krajowy może oddalić złożony przez konsumenta wniosek o zastosowanie środków tymczasowych mających na celu zawieszenie, w oczekiwaniu na ostateczne rozstrzygnięcie w przedmiocie unieważnienia zawartej przez tego konsumenta umowy kredytu ze względu na to, że owa umowa kredytu zawiera nieuczciwe warunki, spłaty rat miesięcznych należnych na podstawie wspomnianej umowy kredytu, w sytuacji gdy zastosowanie takich środków tymczasowych jest konieczne dla zapewnienia pełnej skuteczności tego orzeczenia.

Podsumowanie

Przedstawione powyżej orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej mają znaczący wpływ na przebieg prowadzonych przez Kancelarię postępowań sądowych, dotyczących kredytów frankowych.

W pierwszej kolejności stanowią istotną wskazówkę dla sądów rozpoznających wnioski o udzielenie zabezpieczenie powództwa poprzez wstrzymanie obowiązku regulowania przez kredytobiorców rat kredytów, albowiem wynika z nich, iż w zdecydowanej większości przypadków uwzględnienie takiego wniosku jest niezbędne dla zapewnienia pełnej skuteczności przyszłego orzeczenia.

Dodatkowo, konsekwencją orzeczenia wydanego w sprawie C-520/21 jest zablokowanie instytucjom kredytowym drogi do dochodzenia roszczeń z tytułu bezumownego korzystania z udostępnionego kredytobiorcom kapitału, w przypadku ustalenia nieważności umowy.